Ислом СПИД-ро аз байн мебарад

Чанд сол боз дар мавриди пешгирии СПИД, ки вабои аср номгузорӣ шудааст баҳсҳои давомдор сурат мегирад. Он чи вабоест, аз куҷо сар мезанад ва чи пайомадҳои нохушеро ба бар дорад? Яке аз роҳҳои асосие, ки ин вирус ба бадани инсон роҳ меёбад — ин наздикӣ бо зан ё марди гирфтори ин беморӣ мебошад.
Агар аз рӯйи таълимоти Қуръон ба ин мушкилот назар андозем, Худованд дар каломаш мегӯяд: «Ва ло такаррабуз-зино…». Яъне «ба зино наздикӣ накунед…». Фалсафаи ин наздикӣ накардан дар чист? Баъзеҳо бар ин назаранд, ки духтарон ҷойҳои маҳрамияташонро намепӯшонанд ва бо ҳамин нафаре ё гурӯҳеро ба зино наздик мекунанд. Мардоне, ки бо занони бегона «дӯстӣ» доранду хуфту хоб надоранд, ин ҳам наздик шудан ба зино мебошад.
Барои раҳоӣ ёфтан аз ин гуна беморӣ ва пешгирӣ кардани он каломи Худованд роҳҳои осонеро ба мо нишон додааст, ки яке аз онҳо никоҳ аст. Ҳар марди мусалмон метавонад як зан ё ду, се, чор зани ҳалолии худашро дошта бошад. Қуръон мегӯяд, ки агар вазъи иқтисодиятон хуб набошад, метавонед бо як зан қаноат кунед.
Имрӯз замоне фаро расидааст, ки аз Қуръон истифода намекунанд. Замоне, ки ҷиноятҳои қатл, дуздӣ, ришвахорӣ, қаллобию ҷаллобӣ, гаронфурӯшӣ ва бемориҳои наве ҳамчун саратон, сил, спид ва ғайра афзун гардида, сабаби ихтилолу ҷанҷолу ошӯб дар ҷомеаи башарӣ мегарданд. Ин падида мумкин аст бозорҳои ҷаҳониро фалаҷ кунад ва иқтисодро дар дунё ба вайронӣ барад. Фикру рӯҳи аҳли башарро муталотим гардонад, ки ҳамаи ин ҷиноятҳо натиҷаи тарбияти бади башарияти нодон ва тағзияи ҳарому носолим мебошад. Ин ҳамон ғизо ва тарбияти норовоест, ки сохтаи дасти башар аст ва барои ояндаи аҳли башар ва зиндагии дурусти онҳо ҳеҷ тадбире нашудааст. Он гоҳ фарёди узви башар баланд мешавад ва лаб ба эътирозу танқид мекушояд ва ба коинот фаҳш медиҳад, ки ин гуна бемориҳоро инсон аз куҷо оварда ва чаро дар ҷомеаи фавқи тамаддун ва бо ҳамаи такомулу тараққӣ, бозмонда ва эҳсоси аҷз мекунад, ки зиёни онро аз бемориҳои ҷисмӣ бузургтар ва муҳимтар талаққӣ мекунад. Ин ҷост, ки башарияти мутараққӣ бо ҳамаи техникаҳо ва лабараторияҳо ҳайрон мемонад ва намефаҳмад чӣ кунад ва чӣ чорае андешад!
Ба унвони мисол, дониши рӯз хуб ташхис додааст, ки касалии СПИД аз ҳамҷинсбозӣ ва бемориҳои «сӯзок»-у «сифлис» аз зино, наздикиҳои ҳаром, олудагиҳо ва нопокиҳо ба вуҷуд меояд, ки решаи ин мафосидро Ислом ҳаром донистааст.
Мутаассифона, аз камии дониш ва набуди огоҳӣ нафароне ба бемориҳои мухталифи омезишӣ бештар олуда мегарданд ва ба мафосиди ахлоқӣ ва гуноҳони зиёдтар доман мезананд ва ҳеҷ таваҷҷӯҳе ба оқибати он надоранд.
Яке аз проблемаи иқтисодие, ки Тоҷикистони моро фарогир аст, ин набудани ҷойҳои кори холӣ мебошад, ки мардум бо ин сабаб ба дигар кишварҳо муҳоҷир шуда, солҳо онҷо мемонанд. Ва барои поин фаровардани нафси шаҳвонияшон ба зино даст мезананд. Қуръон дар ин бора, яъне издивоҷ бо зани ғайри мусалмон чунин овардааст: «Имрӯз барои шумо покиҳо ҳалол қарор дода шудааст ва ҳамчунин таъоми Аҳли китоб бароятон ҳалол аст ва низ таъоми шумо барои эшон. Ва занони покдомани боимон ва занони покдоман аз касоне, ки пеш аз шумо ба онон китоб дода шуда (яҳуд ва насоро) ҳаргоҳ маҳрияҳояшонро бидиҳед дар ҳоле ки покдоман бошед на зинокор ва на дӯстгиранда, (барои шумо ҳалол аст)» (Сураи Моида, ояти 5).
Ҳеҷ дастуре аз дастуроти исломӣ, хилофи сиришти инсонӣ нест. Дар ривояте мехонем: «Дастури шариат ҳамон дастури ақл аст ва дастури ақл ҳамон дастури шариат».
Ислом агар мегӯяд намоз гузоред, барои ин аст, ки ниёиш танҳо василаи иртиботи инсон бо офаридгораш мебошад.
Ислом агар ба рӯза гирифтан дастур медиҳад, то мусалмон ба андешаи гурӯснагону ташнагон низ бошад.
Ислом агар мегӯяд рибо ҳаром аст, чун рибо бадтарин шакли муомила аст, ки яке аз муҳимтарин омили бӯҳрони кунунии ҷомеаи башарӣ, натиҷаи рибохорӣ аст.
Ислом агар мегӯяд зино ҳаром аст ва зинокор бояд бо шадидтарин ҷазо муҷозот гардад, ба хотири он аст, ки зино бунёди муҳимтарин рукни иҷтимоъро, ки хонавода аст, аз ҳам мепошад.
Хулоса, ислом ҳамон оинест, ки тамоми хусусиятҳо ва хислатҳои барои як ҷаҳонбинии хуб ва олӣ тасаввуршавандаро дорад. Пас, метавон бо ёрмандии аркони Ислом аз тангнои печидаву мазбути дилхоҳ вабои аср, бахусус СПИД берун раст.

Аҳлиддини САЛИМПУР

Плагиатор

Ё худ, шахсоне, ки шӯҳратро аз ҳисоби дигарон ба даст меоранд

Имрӯз туфайли рушди техникаи замонавӣ кашфиётҳои нодири илмӣ рӯйи кор омада, торафт зиёду доираи истеъмолашон васеъ шуда истодааст. Пайдоиши Интернет имкон дод, ки инсон бештар маълумотҳои заруриро дастрас намояд, ахбори нав ба навро фарогир бошад. Шахсе ки бо Интернет сарукор дорад, метавонад аз хона набаромада, ҳамаи мушкилоти худро ҳал намояд. Аҷоиби кор дар он аст, ки шахс бо ёрдами ин асбоби навбаромад «плагиат — эҷодкор» ҳам шавад. Рӯйбардоркунии мактабро ба хотир оварда, онро дар Интернет ба кор бурдан кифоя, ки шахс «ҷӯянда», «эҷодкор», «олим»-и давр шавад. Албатта чаласавод!

АКСИОМА
Лозим аст баъзе мафҳумҳоро шарҳ дод, то ки хонандаи азиз аз маънои он огоҳ бошад. Плагиат калимаи лотинӣ буда (plagio-дуздидан), асардузд маъно дорад. Шахсе, ки асар, эҷоди нафари дигарро бо роҳҳои гуногун аз они худ мекунад, худро муаллифи он меҳисобад, плагиатор мебошад.
Дар асри мо плагиаторҳо ду тоифаанд: тоифаи якум онҳое ҳастанд, ки мазмуни асарро эҳтиёткорона, бо иваз намудани ҷумлаҳову ибораҳо аз худ карда, рӯбардоркуниро устокорона ба ҷо меоранд. Гурӯҳи дуюми плагиаторҳо аз ин сарҳад бебокона гузашта, чун ғоратгарони биёбон амал мекунанд, яъне асарро бо пуррагӣ рӯбардор карда, зери он номи мубораки хешро мегузоранд.
Вақтҳои охир дар мақолаҳои рӯзномаҳои «Суғд ҳақиқати», «Тонг» доир ба мавҷуд будани асардуздӣ фикру мулоҳизаҳо баён гардид. Аз ҷумла, ба мақолаи «Уз қадрини билган элни алдаб булмайди»-и рӯзномаи «Тонг» эродҳои мо (И. Юсупов) пешкаш гардида буд. Муқобили эродҳоямон баъзеҳо истодагарӣ карда, «мушаххас исбот кунед!»,- гӯён, ба ҷону ҳоламон намонданд. Афсӯс, ки пас аз эроду танқидҳо ҳоло ҳам эҷоди дигаронро бо роҳи номашруъ — дуздӣ аз они худ гуфтанҳо ҷой дорад. Ташвишовар он аст, ки асарҳои илмиро шарм надошта аз они худ кардан, заҳмату меҳнати дигаронро бо осонӣ моли худ донистан моро ба куҷо мебарад…
Панҷ — шаш моҳ муқаддам маҷаллаҳои дар вилоят нашршавандаро варақгардон кардем. Дар шумораи (№1 (6), моҳи апрели соли 2009) маҷаллаи «Суғд юлдузи»-и (Сармуҳаррир А. Мингбоев) нашрияи ҷамъияти ӯзбекони вилоят мақолаи «Абуҳанифа ва у кишининг мазҳаблари» (сармақолаи маҷалла)-ро хондем. Матлабро маркази илмӣ — тадқиқотӣ омода намудааст. Дар ҳайрат мондем. Охир ин матлабро пештар дар ким-куҷо хонда будем. Ба хотир омад он ва ҳайратамон афзуд, ки дидаю дониста асари дигар шахсро бо пуррагӣ рӯбардор карда, номи дигарро сабт намудан чӣ зарурат дорад?!
Муаллифи матлаб шайх Муҳаммад Содиқ буда, мақолаи «Абуҳанифа ва у кишнинг мазҳаблари» аз сайти «forum.islom.uz» рӯбардор карда шудааст. Бе ҳеҷ шарҳу эзоҳ.
Ҳой дузд! Дар урфият мегӯянд, ки «дузд бошу боинсоф бош!». Асарро дуздида лоақал лозим надонистӣ, ки аз кадом манбаъ ё асар истифода бурданатро қайд намоӣ? Ана инсофу диёнат. Андаке шарму ҳаё ҳам накардӣ!
Ҳой мунаққиди нодон! Оё хабар надорӣ аз ин қабил ҳаромхӯрҳо! Онҳо ба хӯрдани оши тайёр ҳозиру нозиранд. Роҳи осони зиндагиро меҷӯянд, на меҳнату ковишро. Шӯҳратро аз ҳисоби дигарон гирифтан мехоҳанд. Онҳо ба нидои виҷдон ҳам гӯш намеандозанд. Алҳазар аз ин қабил эҷодкорон!
Тадқиқотчиён барои эҷод вақт наёфтанд магар, ё парии илҳомашон ҳозир нашуд ва ё асари мазкур барояшон маъқул гардид, ки онро ба пуррагӣ рӯбардор карданду моли худ номиданд?
Эй, бечора роҳзан, асари Муҳаммад Содиқро хонда, мафтуни сеҳри қаламаш гаштӣ, ки нафсат ба ҷунбиш омаду тамаъро пеша кардӣ! Инҷо сухани Муқимӣ ба хотир меояд: «Курганда суфи кундуз, оқшом қароқчи хоҷам» (бошад суфӣ рӯзона, роҳзан шавад шабона).
Дар бораи Абӯҳанифа тадқиқот бурдан, осори ӯро омӯхтан, боз корҳои зиёди илмиро анҷом додан корест шоистаю савоб, ки ба он номи маркази тадқиқоти илмӣ гузоштаанд. Аммо дуздӣ ҳам илм аст? Магар маркази плагиаторӣ ташкил карданӣ ҳастанд?! Алҳазар, аз ин хел марказҳо, ки танҳо садоҳои «пит-пилиқ ва ваҷ-ваҷ рӯбардор мекунам, медуздам?…» шунида мешавад.
Ҳой, ту барин эҷодкор аз буда набуданаш хубтар! Ҳашарот эҷодкор-ку, забондарозӣ карда, сар бардошта мегардӣ. Ҳайрон мо…
Аз куҷо пайдо шудааст сармуҳаррири ин маркази тадқиқотӣ? Тавба, шутур барин ном додаанд ба марказ…
Шояд фикр кунанд, ки аз Интернет рӯбардор кардани моро одамон аз куҷо медонанд? Ба он ақлашон нарасидааст, ки сирашон охир фош мешавад. Дар ин бора хаёл ҳам накардаанд. Одамон донанд:
— Ҳазл кардем,- мегӯем, надонанд беҳтар, мо сарбаландона мегардем. Бо таваккал кор бурдан мумкин нест-ку!
Таърифу тавсифро дар Франсия меписанданд. Ба он ҷо рафта чӣ қадар тавонед, худро таъриф кунед, лоф занед, худнамоӣ кунед. Онҳо забони ӯзбекиро намедонанд. Ба шумо бовар мекунанд.
Эҳ, аттанг, афсӯс, тадқиқотчиёни илмии марказии ҷамъияти ӯзбекони вилояти Суғд «дузд-роҳзан» шудаву ба аксарият маъқул шуда метавонанд?! Дар асл, маҳз онҳо бояд ташкилотчиён — тарғибгарони хуби ташаккули маънавиёти ҷамъият бошанд.
Дар ҳоле, ки барои тарбияи ҳаматарафаи камолоти маънавии насли наврас шароит муҳайё сохтанро замон ба миён мегузорад, ин ҳолро чӣ хел шарҳ бояд дод?
Охир, дар ҳолати истифодаи асари шахси дигар манбаъ муаллифи онро нишон додан лозим-ку!… Эътироф бояд кард, ки асар аз они кист, муаллифи он кист. Қаламкаш — журналисти ҳақиқӣ ҳеҷ гоҳ ба ин кори нангин — асардуздӣ даст намезанад. Наход инро ҳам фикр намекунанд кормандони маркази номбурда?! Ку виҷдону ғуруру ифтихори миллӣ?!
Дар банди охири асари Муҳаммад Содиқ, ки плагиаторон азони худ кардаанд, чунин омадааст: «Аллоҳ таъоло… боқимондагонро ба роҳи рост ҳидоят намуда, аз гумроҳӣ нигоҳ дорад». Ин суханҳо магар ба шумо таъсири акс карданд, ки ба гумроҳӣ қадам задед? Бекор нагуфтаанд: «Дарди бадро давои бад».
Шояд Интернет маҳз барои ҳамин қабил плагиаторон ихтироъ шуда бошад. Ҳай — ҳай накунӣ, асарҳои илмиро ҳам рӯбардор карда, аз они худ мекунанд.
Натиҷа он аст, ки дар вилояти Суғд сафи «олимони эҷодкор» меафзояд. Гурбаашро пишт нагӯй, шуд, олимон зиёд шудан мегиранд.
Ба дилатон наояд, ҳақиқат ҳамин тавр аст. Рӯзе меояду ниқоб бардошта мешавад. Сир фош мегардад. Дардро пинҳон кардан ва ё офтобро бо доман пӯшондан мумкин нест. Бо забони формула гӯем, ин аксиома аст, бародар! Дар рӯзи равшан барои шӯҳрат, мартаба асардӯздӣ мекунад, менависад.
Бояд иқрор шуд; «Дастаҳояшон наларзида! Дилҳояшон ба ҳаяҷон наомада» ин қабил «эҷодкор» — тадқиқотчиён, ки ба маънавияти миллат хиёнаткорона муносибат менамоянд, оё дарк мекунанд, ки шаъну шарафи илмро паст карда, худ ба ҷиноят роҳ мекушоянд? Ин роҳест, ки тафаккури одамонро ба сӯи каҷкориву фиребгарӣ моил мегардонад. Одамон ба чӣ хулоса меоянд дар ҳаққи ин қабил олимон, ходимони фалон маҷалла…
Ин иллатест нобахшиданӣ, ки касро на танҳо ба гумроҳӣ мебарад. Гузашта аз он, хавфи иҷтимоӣ мусибат аст барои аҳли маърифату фарҳанги миллату кишвар.
Дар моддаҳои Кодекси шаҳрвандии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Кодекси ҷиноии Ҷумҳурии Тоҷикистон (Моддаи 156) поймол намудани ҳуқуқи муаллиф, беэътиборӣ нисбати он, асардуздӣ барин масъалаҳо акси худро ёфтаанд.
Дарвоқеъ, омилҳои асосии пайдоиши падидаи номатлуби асардуздӣ дар он аст, ки аввало савияи донишу илмӣ паст буда, сониян, камаҳамиятӣ ё беаҳамиятӣ дар ҳимоя намудани ҳуқуқи муаллифӣ дар ҷумҳурӣ вуҷуд дорад.

ТЕОРЕМА
Сухани ҳақ талх асту на ба ҳама кас маъқул. Аммо то кай ҳақиқатро, сухани ҳақро дар қафаси сина нигоҳ дошта, бузӣ мекунем. Имрӯз ҳақиқатро бояд гуфт, ки баъзе асарҳои илмӣ бо роҳи дуздӣ аз худ кардани заҳмати дигарон пайдо шуда истодаанд. Дар диссертатсияҳо фикру ақида, таълиму тарбия, натиҷаи корҳо, хуллас ҳамааш аз русҳо. Забони онҳоро донӣ, боз беҳтар. Он гоҳ «олим»-и ягона хоҳӣ шуд.
Рост, пештар манбаъҳои асарҳои истифодашударо нишон дода, андак — андак аз онҳо рӯбардорӣ мекарданд, ҳоло тамоман дигар. Усули «прогрессив»-ро кор фармуда, матнҳоро бе ҳеҷ тағйирот, дигаргунӣ рӯнавис кардан одат шудааст. Ин хел «роҳзанон» номи нашриётро нишон дода, саҳифаҳоро ба пуррагӣ аз они худ мекунанд. Номи муаллиф, соҳиби асарро ба хотир ҳам намеоранд.
Дар ҳолати даъво, ки: — чаро номи муаллиф нест, ҷавобашон: — номи нашрия нишон дода шудааст-ку-ро пеш меоранд. Дар чунин ҳолатҳо исботи ҷавобгарӣ мураккаб мешавад.

Айни замон, боз як ҳақиқати дигарро хотиррасон кардан лозим. Баъзе шахсони ба кори илмӣ машғул чун булҳавасони муқаллиданд. Хусусан дар мавриди тарбияи оила. Дар бораи одобу ахлоқ мавзӯи илмӣ навиштани бонувони худ мӯҳтоҷи тарбия касро ба ҳайрат наоварда наметавонад. Сиёҳро аз сафед, некро аз бад ҷудо карда натавониста, ба дигарон ёд додан чӣ маъно дорад? Халқ мақоле дорад дар ҳаққи ин қабил «олимон»: «Олим шудан осону одам шудан душвор». Педагоги машҳури рус Н. К. Крупская гуфтааст: «Модар шудан аломати балоғат бошад, тарбияи кӯдак аломати балоғати психикӣ аст». Назди толибилмон худнамоӣ карда, он чӣ ба даҳон ояд, гуфтан, некро аз бад фарқ карда натавонистан шахсро ба андеша водор мекунад ва беихтиёр мегӯӣ: Аввал омӯз в-он гаҳ ба дигарон гӯй, масхарабозӣ даргоҳи илм!
Бо ин тоифаи олимон ҳамсӯҳбат шавед, ҷигарбирён хоҳед шуд. Аз доираи соҳааш берун чизе гуфта наметавонад. Даъвои олимӣ дораду аз оламу одам бехабар. Шояд инҳоянд «олимон» ё ба таъбири халқ: «нимчамулло».
Саводаш ба таълим додани бачагони синфҳои ибтидоӣ кифоя намекунаду ӯро мудири илмӣ аз куҷо ёфта бошад-а? Рӯи диҳанда ширин-дия! Чӣ ҳам мегуфтем…
Чашм набояд пӯшид! Қадру қиммати илмро паст назанед! Он матоъ нест, ки ба савдояш гузоред!
Ин тоифаи олимон чун ҳубоби мағзоба ё боронӣ лаҳзае дурахшида, пас ноаён мешаванд.
Бо ин суханҳо мо шахсияти онҳоро паст заданӣ нестем, лекин мақомоте нест, ки ба онҳо гӯшзад намояд: «Ба кӯрпаат нигоҳ карда, по дароз кун!».
Боз як гап. Ҳоло ашхосе пайдо шудаанд, ки диссертатсия менависанд. Мавзӯъро маълум намоеду ҳаққи қаламашонро диҳед, кифоя. Ончунон дар навиштани асари илмӣ устод шудаанд, ки аз ду диссертатсия боз яктои дигар эҷод мекунанд. Суханбозӣ, иборасозӣ, ҷумласозиҳои нав ба нав, лекин маъно як. Аҷибаш дар он аст, ки рӯнавис ё фикрдузд рақамҳои омориро насанҷида, таҳлил накарда, рӯйбардор мекунад.
Мешавад ҳолатҳое, ки роҳбар унвони баланди илмиро гирифтан мехоҳад. Аз ин тоифаи диссертатсиянависҳо истифода бурданро лозим медонанд. Вале агар олимони ҳақиқӣ ба қадри илм расанду донанд, ки рӯйнависӣ ҷиноят аст, ЕВРО диҳед ҳам, наменависанд.
Боз мулоҳизаи дигар. Афсӯс аз он, ки баъзе олимони донишгоҳҳо аз корҳои илмии донишҷӯён истифода бурда, заҳмати онҳоро моли худ мегардонанд. Ба меҳнати шогирдон ҳақгузорӣ карда намешавад.
Рафту дониши ҳақиқии номзадҳои илм санҷида шавад, бо боварӣ метавон гуфт, ки аз даҳ номзад се — чор нафарашон лоиқи номи олим намешаванд. Эҳ, гап бисёру…
Бо танқид камбудиҳоро бартараф кардан хуб аст. Ба фикри мо, барои ин иллатҳоро нест кардан аз таҷрибаи мамлакатҳои пешқадами дунё истифода бурдан ба мақсад мувофиқ аст: яъне, ба ҳисоб гирифтани натиҷаи корҳои илмӣ, ки ба ҷамъият ва илм чӣ фоида оварда тавонистанд.
Барои ин аз санҷиш — аттестатсия гузаронидани корҳои илмии номзадию доктории олимонро дар давоми солҳои 1992-2008 лозим аст. Ин якум. Санҷидани рӯйхати номгӯи асарҳо — маҷмӯаҳое, ки олимон аз онҳо истифода бурдаанд. Ин дуюм. Сеюм, гирифтани тақриз ба асарҳое, ки ба унвони номзадӣ ё докторӣ навишта шудаанд. Чорум, ҷорӣ намудани нашри матни пурраи асар дар сайти коммисияи олии аттетстатсионӣ (ВАК) то вақти ҳимоя.
Имрӯз дар ҷумҳуриямон намудҳои зиёди иншооти ҳуқуқи муаллифӣ амал мекунанд. Аз байни онҳо бисёр плагиаторҳоро номбар кардан мумкин.
Барои дурустии фикрҳои дар боло зикршуда, мисолҳо овардан зарурият надорад. Зеро он чи ба қалам дода шуд, дар асоси ҳақиқати воқеӣ рӯйи қоғаз омад, ки бо ифодаи математикӣ теоремаи объективист.

ХУЛОСА
Плагиатор дар ҳар давру замон, дар ҳар ҷамъият, дар ҳар соҳа вуҷуд дорад. Табиист, ки нусхабардорӣ, рӯйнависӣ нест намешавад. Лекин аз он истифода набояд бурд. Дастгирӣ кардан лозим, ба шарте, ки ба обрӯю шаъну шарафи муаллиф зарар наоварад. Аз услуби муаллиф истифода бурда (на ба пуррагӣ), онро тақвият додан мумкин.
Табиист, ки ба эҷодкор қонуни ягонаи аз доираи чаҳорчӯба берун набаромада эҷодкорӣ намуданро касе талаб намекунад. Асарҳои фармоишие, ки бо тавсияву хоҳиши дигарон эҷод мекарданд, ба дарди касе дармонбахш шуда наметавонанд. Ин қабил асарҳо монанд ба ҷеғи бемаҳали хурӯсанд, ки шунавандаро нороҳат, асабашро вайрон мекунанд. Мо гуфтанӣ нестем, ки «ой фалонӣ, ин тавр навис, он тавр эҷод кун, аз дигарон ибрат гир!» ва ғайраҳо. Кас қобиляти эҷодкорӣ дошта бошад, қаламаш доим тез асту фикраш тозаю ақидааш устувор. Аммо ин хислатҳоро кас доро набошад, чӣ ҳоҷат қалам гирифта, қоғази сафедро аз ҳисоби дигарон сиёҳ кардану барои ёфтани шӯҳрат зӯр задан? «Зӯри беҳуда миён мешканад!» гуфтаанд, бародар!
Хуллас, Интернет дари худро ба рӯи одамон кушод. Ба он бо нияти хубу дили пок бояд ворид шуд, на бо ниятҳои нопоку ғаразнок.
Орзуи ошиқон якхела мешудааст. Расидан ба висоли маъшуқа. Бигзор ошиқон ба орзуяшон расанд. Халқи доно беҳуда нагуфтааст, ки «ба умеди оши ҳамсоя турб натарош!». Бо меҳнати ҳалол соҳиби обрӯ бояд шуд, на аз ҳисоби заҳмати дигарон.

Тилаболдӣ АБДУНАЗАРОВ, журналист,

Илҳом ЮСУПОВ,
номзади илмҳои педагогӣ

Мӯҳтавои Конститутсия, сиёсати Президент, назари Прокурор, амали суд, зуҳури Омбудсмен, ҳақиқати ҳол

Мӯҳтавои Конститутсия
Конститутсия (лотинӣ дар маънои «муқаррар») шиноснома ва ифодагари ҷавҳари давлат, муқаррароти тарз ва меъёри зиндагии ҷомеа мебошад. Ин санад шараф, номус, арзиш ва чеҳраи як давлатро дар марзу вуҷуди марзиаш муаррифӣ мекунад. Вай санади ҳастии як қавм (миллат) мебошад. Эҳтиром гузоштан ба Конститутсия, риоя кардани мӯҳтавои он қарзу фарз аст. Дар таъкиди ин ақида моддаи 10-и ҳуҷҷати фавқуззикр муқаррар кардааст:
«Конститутсияи Тоҷикистон эътибори олии ҳуқуқӣ дорад ва меъёрҳои он мустақиман амал мекунад. Қонунҳо ва дигар санадҳои қонуние, ки хилофи конститутсияанд, эътибори ҳуқуқӣ надоранд.
Давлат ва ҳамаи мақомоти он, шахсони мансабдор, шаҳрвандон ва иттиҳодияҳои онҳо вазифадоранд Конститутсия ва қонунҳои ҷумҳуриро риоя ва иҷро кунанд».
Пас, меъёрҳои ҳуқуқии конститутсионӣ меъёрҳое ҳастанд, ки онҳоро сарфи назар кардан, иҷроиши онҳоро ба субъект ва ё объекте вобаста кардан амали рӯирости по гузоштан ба сари муқаддасоти давлат ва қавм (миллат), хиёнат ба арзишҳои қавмиву (милливу) давлатист.
Табиист, ки то кадом андоза демократӣ будани Конститутсия (то кадом андоза ба ҳифз ва ифодаи манфиати оммаи мардум равона шудани меъёрҳои конститутсионӣ) ба он вобаста аст, ки ҳокимияти сиёсӣ (қонунгузор) то кадом андоза халқист. Халқӣ будани ҳокимияти сиёсӣ на ба он вобаста аст, ки намояндагони ин ҳокимият аз кадом табақаҳои ҷомеа мебошанд. Балки халқӣ будани ҳокимияти сиёсӣ ба он вобаста аст, ки намояндагони он то кадом андоза аз маърифати қавмӣ (миллӣ) ва ватанӣ бархӯрдоранд. Аз он вобаста аст, ки ҷавҳари ин намояндагон аз кадом арзишҳо обхӯр доранд. Зеро шахси худком новобаста аз табақаи синфии худ ба ҷузъ нафси ҳайвонии (моддии) хеш ҳисси муқаддасе надорад. Ин тоифа ҳатто барои ноил шудан ба ҳадафҳои нафси моддии ҳайвонӣ аз содир кардани ҳеҷ амали зишт рӯ намегардонанд.
Қавмҳои (миллатҳои) фарҳангие, ки сарнавишташон тавассути хато ва иштибоҳе ба дасти фарзандони худком меафтад, ба ҳар васила ислоҳи ин хаторо на дар табаддулоту ошӯб, на дар инқилобу таркишҳо, балки дар василаҳои фарҳангӣ ҷустуҷӯ мекунанд. Табиист, ки ҳар ҳокимияте, ки халқӣ нест, ҳатто бидуни таъсирҳои иҷборӣ худ дар дохили худ ба ҳодисаҳои «неши худкомагӣ»-и худ гирифтор мешаванд ва барои шикасти худ тамоми заминаҳоро муҳайё мекунанд. Дар ин гуна лаҳзаҳои ҳассос ҷонибҳои «худхоҳ» боз ҳам аз қувваи халқ барои шикасти мухолифони «баробарқувва»-и худ истифода бурданӣ шуда, дар минбарҳо ба «суханбозӣ» мегараванд ва худро ғамхорони халқ нишон медиҳанд. Як мазмуни тавлиди ҳизбҳои сиёсӣ ҳам дар ҳамин аст. Аз ин ҷост, ки ҳизбҳои сиёсии «ғолиб» бештари вақт баробари ба сари қудрати сиёсӣ омадан аз «халқпарвар» (демократӣ) будани худ фаромушт мекунанд. Ин табиист. Зеро дар ҷавҳари онҳо ин мазмун вуҷуд надорад. Балки «даврае» «халқпарвар» (демократ) шудани онҳо танҳо ниёзи онҳо барои «таъмини ғалаба»-ашон асту бас.
«Гиребонгирӣ»-ии «фраксияҳо»-ву «раисшавандаҳо»-и ҷудогонаи онҳо ҳамеша ин мазмуни онҳоро барои мардуми огоҳ дарак медиҳад. Намунаи ин гуфтаро дар кашмакашҳои Ҳизби демократи Тоҷикистон дарёфтан осон аст. Эътибор намоем, ки ҳизбе, ки дар байни 10-12 «лидер»-и худ иттиҳоди ягона ва ваҳдату муҳаббатро таъмин карда наметавонад, бо кадом рӯ «халқи бузургвори чандмиллиона»-ашро бовар кунониданӣ мешавад, ки: «Моро интихоб кунед, мо беҳтарин ҳастем»!?
Ба ин хотир, халқро мебояд ҳеҷ гоҳ худро дар ин гирдобҳо назананд ва фарзанди худро сарсону қурбон накунанд. Халқро ба ҷузъ обилаи кафи дасташ касе нон нахоҳад дод. Диданист, ки намояндагони ҷудогона ҳангоми интихобот «худро дар бағали мардум мезананд». Барои онҳо «калӯш»-у «шакар» мебаранд. Дар роҳҳои «чалчуқ»-ашон 2-3 мошин санг мерезанд. Барои масҷидҳояшон 2-3 қолинча ҳадя мекунанд. Ва баробари «овози халқро соҳиб шудан» ин роҳҳоро батамом фаромӯш мекунанд.

Сиёсати Президент
Новобаста аз гуногуннавъии институти президентӣ Президент шахсест, ки тақдири давлату халқ аз бисёр ҷиҳат ба сиёсат, мавқеъ ва маърифати ӯ сахт вобаста аст. «Президент» вожаи лотинии «дар пеш нишаста» ифодагари касест, ки сари чанбари (рули) машинаи давлатӣ нишастааст ва ин мошинро меронад. Худо накунад, ки агар ронандаи ин мошин «қоидаҳои ҳаракат»-ро надонад. Эҳсос накунад, ки тақдири «дар солони мошин нишастагон» ба маҳорати ронандагии ӯ вобастааст. Худо накунад, ки ӯ сари ин чанбар сархуш ва маст нишинад.
Коромади Президент ба он сахт вобаста аст, ки вай чӣ гуна сари қудрат меояд. Президентҳо ба се васила сари қудрат меоянд.
Як, онҳое ки бо «дасти қувваҳои сиёсии давлатҳои абарқудрати хориҷӣ» ба ин мақом мерасанд. Чунин Президентҳо на кафилу вакили халқи худ, балки «ходим»-и хоҷаҳои хориҷии худ буда, аслан, истиқлоли халқу давлат надоранд.
Ду, Президентҳое, ки ба василаи қудратҳои ҳарбӣ (табаддулот) ба мақом мерасанд. Онҳо мавқеи мустақил надошта, ҳамеша «ҳукм»-и «тахтнишондаҳо»-ҳои худро иҷро мекунанд. Дар замони чунин роҳбарон «мафия» зуд ба коррупсия табдил ёфта, аломатҳои «хонигарӣ» дар кишвар ҳувайдо мешавад. Яъне, ҳокимчаҳои ҷудогона сиёсати Президентро танҳо дар ҳолате иҷро ва риоя мекунанд, ки агар «ба манфитаи онҳо халал нарасонад». Аломати дигари ҳокимияти чунин Президентҳо суратгирии «иқтисодиёти пасипардагӣ» (теневая экономика) ва «монополизатсия»-и соҳаҳои сердаромади иқтисодӣ мебошад. Дар чунин ҳолат, иқтисодиёт на аз рӯи принсипи ҷавҳарии иқтисодӣ-«талабот ва таъминот», балки аз рӯи принсипи «ғункунӣ» амал мекунад.
Се, Президентҳое, ки воқеан тавассути қувваи халқ сари қудрат меоянд. Ин гуна Президентҳо ба ду қувва, фишори хориҷиён ва «мафияи дохилӣ» вобастагии ниҳоӣ надоранд ва ба василаи халқ «армияи халқии дар зери роҳбарии Президент қарордошта» худро ҳимоя карда, барои қавму Ватан беҳтарин хидматро мекунанд. Кишвар дар замони онҳо тараққӣ мекунад, халқ осуда мешавад. Шарти ягонаи истодагарии чунин Президентҳо ҳамин аст, ки худро фарзанди хок ва ҷони қавм дида, дастгоҳҳои давлатиро аз ҳисоби фарҳангитарин фарзандон созгор диҳанд. Нисбати вайронкунандагони қонуни давлат «диктатор» бошанд.
Дар Тоҷикистон Президент ҳомии Конститутсия ва қонунҳо, ҳуқуқу озодиҳои шаҳрванд … мураттабии фаъолияти мақомоти давлатӣ … мебошад (Моддаи 64-и Конститутсия).
Ҳуқуқ он ҷузъи таркибии давлатдорист, ки дигар паҳлӯҳои ҳаёти ҷамъиятӣ: иҷтимоъ, иқтисод, равон, рӯҳ, ба як ифода маърифат ва ахлоқи ҷомеа вобаста ба сифат, дараҷаи татбиқ, муносибати мақомоти давлатӣ ба он шакл мегирад ва ҳақиқати назария ва амалияи ҳаёти ҷамъиятиро ба вуҷуд меорад.
Президенти Тоҷикистон дар паёми табрикии Конститутсияи Тоҷикистон (соли 2007) баён карда буд:
«Ҳадафи асосиву ниҳоии ин давлат ташаккули ҷомеаи шаҳрвандӣ, ҳифзи ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд, фароҳам овардани шароит барои гуногунандешӣ, озодии сухан ва фаъолияти озоди иқтисодӣ мебошад».
Ин сиёсат беҳтарин ҳадаф аст. Дар ҳамин табрикот Президент ба як воқеияти таърихӣ ишора карда буд, ки онро нодида гирифтан камоли худшиносӣ нест. Он сухан ин аст: «Чунончи, аз Эъломияи Куруши Кабир — аввалин эъломияи ҳуқуқи ҷаҳонии ҳуқуқи башар дар таърихи инсоният ва маҳсули хирад ва таҷрибаи ниёгони мо бармеояд, миллати кӯҳанбунёд ва тамаддунсози тоҷик аз қадимулайём ҳамеша барои озодӣ, баробарҳуқуқӣ ва зиндагии орому осуда талош доштааст».
Чуноне аз ин ду ҷумла бармеояд, Президенти Тоҷикистон дар сиёсати худ ду масъаларо бахусус чун ҳадафи сиёсии худ таъкид кардааст. Як: риояи бечуну чарои қонунҳо. Ду: Талоши аҳли ҷомеа барои таъмини ҳуқуқҳои худ. Яъне, ӯ дар амалӣ гардонидани ин ҳадафҳои пок ниёз ба дастгирии халқ доштани худро баён доштааст.
Президент ҳокимияти худро ба воситаи мақомоти давлатӣ амалӣ мегардонад. Пас, ҳар ҷо, ки хидматчии (ходими) давлатӣ амалу беамалие содир менамояд, ӯ шахси худ нест, балки дар худ симои Президенти кишварро муаррифӣ мекунад. Аз ин ҷо, қонуншикании ходими давлатӣ пеш аз он, ки беҳурматӣ ба субъекти муносибати ҳуқуқӣ бошад, аввалан, беэҳтиромии шадид ва нобахшиданӣ ба иззату икром ва обрӯву нуфуз, хуллас, ба сиёсати Президент аст. Бедоғии Президент бедоғии қавм (миллат), бедоғии Ватан, мояи ифтихори таърихи қавму Ватан аст. Шахсияти Сталин қурбонии хоинони атрофи ӯст, илло ӯ «бо як гимнастёрка» зистааст… Мазҳакаи Брежнев «тардоманӣ»-и мафияи Кремл аст, илло Брежнев дар як шабонарӯз 18 соат кор мекардааст… Аз ин ҷо, ходими давлатие, ки ба хотири нафси худ шарафи роҳбари давлатро ба зери суол мегузорад, на танҳо хоин нисбат ба Президент, балки хоини халқ ва Ватан аст.
Дар китоби «Библия» омадааст: «Дар хотир дор, ки иддаи мардум нисбат ба сухан бештар ба хулқи амалӣ назар мекунанд».
Мақомоти прокурорӣ аз зумраи он мақомоти ҳокимияти давлатист, ки таъмини риояи мӯҳтавои Конститутсия, ки он ба воситаи мақомоти олии қонунгузор қабул мегардад ва ифодагари рӯҳияи қавм (миллат) аст, ҷомаи амал пӯшидани сиёсати Президент (ки ин сиёсат аз Конститутсия ва қонунҳо сарчашма мегирад) ба вай пурра вобастагӣ дорад. Моддаи 93-и Конститутсия таъкид кардааст, ки: «Назорати риояи дақиқ ва якхелаи қонунҳоро дар қаламрави Ҷумҳурии Тоҷикистон Прокурори генералӣ ва прокурорҳои тобеи он дар доираи ваколати худ татбиқ мекунанд».
Пас, ин мақомро лозим аст, ки дар сафи худ касонеро ба кор пазирад, ки аз лиҳози ахлоқ, идораи нафси ҳайвонӣ (моддӣ), маърифати ҳуқуқӣ дар маҷмӯъ арзиши фарҳангӣ гули сари сабад ва фарзонатарин фарзандони қавм (миллат) бошанд. Зеро бесалоҳиятии кормандони Прокуратура, камзарфии онҳо, побанди нафси ҳайвонӣ (моддӣ) будани онҳо захм бар решаи давлат ва қавм (миллат) мезанад ва ноаён баргу шохи давлату қавм (миллат)-ро ба пажмурдагиву хазонӣ мебарад. Худ вожаи лотинии «Прокурор», ки маънои «ғамхорӣ кардан»-ро дорад, аз он дарак медиҳад, ки пайдоиши ин мақоми давлатӣ хоса маънои «ғамхорӣ кардан»-и сарнавишти риояи қонунҳои давлатро дорад ва риояи қонунҳо кафили ризои ҷомеа мебошад.

Амали Суд
Вожаи «суд» вожаи русист. Этимологияи ин калимаро ба таври гуногун тафсир кардаанд. Ж. Ж. Варбот асоси ин вожаро дар вожаи «сяду» (менишинам) донистааст. Дар баъзе тадқиқоти забоншиносии рус ин вожаро вожаи мураккаб дониста, решаи онро «су» (рӯшноӣ, муқаддас) ва «де»-дело (кор) донистаанд, ки маънои комили онро «кори муқаддас» ташкил намудааст. Ба ҳар навъ, амали судӣ ин қазоват аст. Қазоват дар байни ҳақ ва ботил. Ибни Собит дар хоби худ дид, ки рӯзи қиёсат як осиёбе танҳо сар орд мекунад. Ҳайрон шуд ва суол кард, ки инҳо чӣ саранд. Посух гирифт, ки сари қозиён ва қазоваткунандагони дунёанд, ки барои моли дунё ботилро бар сари ҳақ ғолиб кардаанд. Оре. Судягӣ кори басо сахт аст. Сахт аз он нигоҳ, ки гоҳ нафси ҳайвонӣ (моддӣ) касро аз роҳи ҳақ берун мекунаду гоҳ ҳукм ва талаби аҳли рикоб (давлатдорон) ӯро аз роҳи адл, ки роҳи Худост, берун мебарорад. Аммо ин ҳама баҳонаҳо наметавонад ҷони судро аз ҷабри Худои Қаҳҳор ва Ҷаббор эмин дорад. Дар курсии қазоват ба муқобили адли Худо амал кардану шабона саҷҷодаи намозро густурдан ва бо «моли ғорат» дар роҳи Худо «хайру саховат кардан» ба василаи ба ҷайби «қироатчии Қуръон» аз пули «ғорат» пул андохта гуноҳ «харидан» аҷаб ҳиллаест, ки фарзанди Иблис аз он шарм мекунад. Гӯё Худо ҳам мисли ин қазоватчии гирифтори нафси ҳайвонӣ мӯҳтоҷ ба «пора» бошад. Аҷаб худфиребие…
Қазовати судӣ масъулиятест, ки бар сари Президент нест, бар сари Прокурор нест, бар сари генералу адмирал нест. Аммо қазовати судӣ баҳо додан ба арзиши кулли давлат аст. Моддаи 84-и Конститутсияи Тоҷикистон фармудааст: «Ҳокимияти судӣ мустақил буда, аз номи давлат ва аз тарафи судяҳо амалӣ мегардад. Ҳокимияти судӣ ҳуқуқу озодии инсону шаҳрванд, манфиати давлат, ташкилоту муассисаҳо, қонунияту адолатро ҳифз мекунад». Суд ҳокимият аст. Ҳокимияте, ки беадолатии ӯ маънои беадолатии ҳокимиятро дорад. Доғи беадолатии ӯ дар домани тамоми ҳокимиятҳои дигар хоҳад афтод. Нобоварӣ ба суд маънои нобоварӣ ба ҳокимият дар маҷмӯъро дорад. Пас, хатои суд нобахшиданист…

Зуҳури Омбудсмен
А. С. Филатова решаи ин вожаро аз вожаи «ombud» — «қувва, обрӯ, нуфуз» донистааст. Дар фаҳми истилоҳ маънои омбудсменро «боварии боэътимод ба шахси новобаста» шарҳ дода, ташкили институти омбудсменро «тахаюйли ноҷо» шуморидааст.
Институти омбудсмен дар Тоҷикистон бо фармони Президент аз 29-уми июни соли 2009, таҳти № 673 ташкил шуд. Қонун дар бораи омбудсмен бо номи «Дар бораи ваколатдор оид ба ҳуқуқи инсон дар Ҷумҳурии Тоҷикистон» ҳанӯз 20-уми марти соли 2008, таҳти №372 қабул гашта буд. Мақсади ташкили институти омбудсмен ва қабули қонуни онро «тақвияти кафолатҳои конститутсионии ҳимояи давлатии ҳуқуқ ва озодиҳои инсон ва шаҳрванд, мусоидат ба риоя ва эҳтироми онҳо аз ҷониби мақомти ҳокимияти давлатӣ, мақомоти худидоракунии шаҳрак ва деҳот (ҷамоат) ва шахсони мансабдори онҳо, роҳбарон ва шахсони мансабдори корхонаҳо, муассисаҳо ва ташкилотҳо новобаста аз шакли ташкиливу ҳуқуқиашон» ташкил намудааст.
Саволе пайдо мешавад, ки ташкили институти омбудсмен нобоварӣ ба дигар мақомоти ҳифзи ҳуқуқ аст, ё чӣ?
Агар не, зарурати таъсиси боз як институте, ки аз буҷаи давлат харҷ дошта, танҳо ҳамчун қувваи нобоварӣ ба дигар мақомоти ҳифзи ҳуқуқ амал менамояд, чӣ зарурат дорад? Агар ҳа, куҷост кафолати он ки институти омбудсмен ҳам ҳамон хоҳад кард, ки дигар мақомоти ҳифзи ҳуқуқ карданд (мекунанд). Чун, омбудсмен ҳам итоатгар ва вобастаи аҳли рикоби давлат буда, ҳамеша ба иродаи аҳли рикоб вобаста аст. Ҳадди ақал агар ин институт дар шакли ҷамъиятӣ (бо роҳи интихоб) ташкил мешуду давлат ваколат ва хароҷоти онро ба ӯҳда мегирифт, мустақилияти ин институт як андоза воқеитар мебуд. Дар он сурат аз омбудсмен чизеро дар ҷодаи таъмини адолати иҷтимоӣ интизор шудан мумкин буд. Аз тарафи дигар, магар имкон надорад, ки ба ҷои ин ҳама харҷҳои иловагии буҷавӣ масъулият ва ҷавобгарии мақомоти давлатии ҳифзи қонун (ҳуқуқ ва озодиҳо) баланд бардошта мешуд? Ин амал ҳеҷ ишколе надорад. Далелҳои қонушикании алалхусус судяҳои ҷудогона дар саҳифаи матбуоти озод ҷилд-ҷилд аст. Аммо таассуф, «шутури сафед дидӣ, не». Ба ҳар навъ, вақт собит хоҳад намуд, ки омбудсмен чӣ хоҳад кард…

Ҳақиқати ҳол
Ва инак, қиёси як назария ва амалия дар ҳақиқати ҳаёти ҷамъиятӣ бо инобати формулаи ҳаёти сиёсӣ-ҳуқуқӣ дар Тоҷикистон.
Мӯҳтавои Конститутсия, қонунҳои конститутсионӣ, асноди зери қонунӣ: «Манзили шахс дахлнопазир аст. Ба манзили шахс зӯран даромадан ва касеро аз манзил маҳрум кардан манъ аст, ба истиснои мавридҳое, ки қонун муқаррар кардааст» (моддаи 22-и Конститутсия).
«Хусусӣ намудани хонаҳои истиқоматии хизматӣ ва хонаҳои хобгоҳҳои умумӣ манъ аст» (моддаи 115-и Кодекси манзили ҶТ).
«Аз хобгоҳҳои умумӣ бидуни додани манзили дигари истиқоматӣ дар ҳолати зерин шахс кӯчонида мешавад:
— ба анҷом расидани мӯҳлати шартномаи меҳнатӣ, анҷоми таҳсил, бе узр аз тарафи корманд яктарафа бекор кардани шартномаи меҳнатӣ, дағалона вайрон кардани қоидаҳои зисти хобгоҳ, агар шахс манзилро хароб кунад, аз таъинот берун истифода бурдани манзили зист, маҳрум шудан аз ҳуқуқи падару модарӣ ва имконнопазирии зисти якҷояи оила, бекор кардани ордер бо сабаби ғайриқонунӣ соҳиб шудан ба он, худсарона дигар кардани тарҳи хона, ки он ба бехатарии дигарон таҳдид кунад (моддаҳои 54, 70, 71, 76-и КМҶТ).
Аз хобгоҳ бидуни додани манзили зисти дигар дар ҳолати зерин кӯчонидан манъ аст:
— «Ашхосе, ки корро дар дигар асос (аз ҷумла, барҳам хӯрдани корхона) қатъ кардаанд, коргарону хизматчиёни муваққатӣ, муҳассилони муваққатӣ, шахсоне, ки дар корхона 10 сол собиқаи хидматӣ доранд, шахсоне, ки муносибати меҳнатиро бо ташкилот қатъ накардаанд, шахсоне, ки бо сабаби барҳам хӯрдани корхона ё ихтисори ҷойи кор аз кор озод шудаанд, нафақахӯрони пиронсол ва хидматӣ, маъюбони гурӯҳи 1 ва 2, шахсони танҳо, ки кӯдаки ноболиғ доранд, оилаҳое, ки 5 ва аз он зиёда фарзанд доранд, бе додани манзил аз хобгоҳҳо кӯчонидан манъ аст (моддаи 83-и КМҶТ).
«Хусусӣ намудани манзилҳои истиқоматии хидматӣ роҳ дода намешавад» (моддаи 4-и Қонун «Дар бораи хусусигардонии фонди манзили ҶТ», қ. 6-и Низомнома «Дар бораи хусусигардонии фонди манзили ҶТ», ки бо қарори Ҳукумати ҶТ аз 4-уми июни соли 1996, таҳти №226 тасдиқ шудааст).
«Фонди манзиле, ки дар ихтиёри корхонаю ташкилот мебошад ё муассисаҳо онро барои идораи оперативӣ додаанд, дар мавриди хусусигардонии ин корхонаю муассиса ва ташкилотҳо бояд ҳамроҳи онҳо бо шартҳои муқаррарнамудаи ҳамин Қонун хусусӣ гардонида, ё ба мақоми дахлдори маҳаллии иҷроия (Ҳукумат) дода шавад». (Моддаи 14-и Қонун «Дар бораи хусусигардонии фонди манзили ҶТ», қ. 5-и Низомнома «Дар бораи хусусигардонии фонди манзили ҶТ», ки бо қарори Ҳукумати ҶТ аз 4-уми июни соли 1996, таҳти №226 тасдиқ шудааст).
Бубинем, ки ибораи «бо шартҳои муқарраркардаи ҳамин қонун» чӣ маънӣ дорад? Ба ин савол меъёри моддаи 1-и ҳамин қонун ҷавоб додааст, ки он чунин аст:
«Хусусигардонии манзил бо роҳи дар асосҳои ихтиёрӣ ба таври бепул ва ё дар асоси фурӯш додани манзили истиқоматӣ ба шахсони ин манзилро ишғолкарда (яъне, истиқоматкунандагони он,- М. Н.) дар манзили фонди давлатӣ сурат мегирад».
Инак, савол: Дар хобгоҳи 48/9 истиқоматкунандаи он 64 хоҷагии фақиру мискин, нафақахӯру маъюб буд ё Саъдуллоев Баҳодур?

Сиёсати Президент:

«Ҳадафи асосиву ниҳоии ин давлат ташаккули ҷомеаи шаҳрвандӣ, ҳифзи ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд, фароҳам овардани шароит барои гуногунандешӣ, озодии сухан ва фаъолияти озоди иқтисодӣ мебошад».
Масъалаи баҳс дар домани назари Прокурор ва амали суд:
Хобгоҳи №48/9-и кӯчаи Борбади шаҳри Душанбе дар идораи оперативии ташкилоти комбинати «Хонасоз»-и Душанбе (ДДК)-и Кумитаи давлатии сохтмон ва меъмории назди Ҳукумати ҶТ қарор дошт. Корхонаи мазкур бо қарори Ҳукумати ҶТ аз 4-уми июни соли 2006, таҳти 31-7/1626 ба ҷамъияти саҳҳомии шакли кушодаи «Хонасоз» табдил дода шуд (яъне хусусӣ гардонида шуд). Комбинат дар ихтиёри худ 4 хобгоҳ дошт. Баъд аз хусусӣ гардонидани комбинат хобгоҳҳои он дар асоси санад аз 7-уми августи соли 2006 ба тавозуни (баланси) Бозрасии давлатии сохтмон гузаронида шуд.
Маврид ба таъкид аст, ки «Хонасоз» яке аз корхонаҳои Кумитаи давлатии сохтмон ва меъмории назди Ҳукумати ҶТ буда, ҳуқуқи идораи оперативиро нисбати хобгоҳҳо на мустақиман, балки ба воситаи Кумитаи давлатии сохтмон ва меъморӣ дар ихтиёр дошт. Яъне, хобгоҳҳои мазкур фонди манзили хидматиро ташкил мекарданд. Аз ин ҷо, ҳангоми хусусӣ намудани «Хонасоз» ба тавозуни корхонаи дигари Кумитаи давлатии сохтмон ва меъмории назди Ҳукумати ҶТ гузаронидани хобгоҳҳо амали дурусти ҳуқуқӣ мебошад.
Вале ҷои тааҷҷуб аст, ки баъд аз як соли дар тавозуни (баланси) Бозрасӣ қарор доштани хобгоҳҳо ва баъд аз ду соли хусусӣ гардонидани «Хонасоз», яъне соли 2007 қасди хусусӣ кардани яке аз блокҳои хобгоҳи воқеъ дар кӯчаи Борбад (48/9) ба миён омад.
ҶСШК «Хонасоз» ба идораи КФББТИ барои пешниҳоди маълумотнома оид ба арзиши хобгоҳи 48/9 муроҷиат кард ва КФББТИ дар таърихи 21-уми апрели соли 2005 ба «Хонасоз» дар ин хусус маълумотнома дод ва нархи биноро 29923 сомонӣ муқаррар намуд. Дар таърихи ҳамин рӯз, яъне 21-уми апрели соли 2005 «Хонасоз» аз КФББТИ хоҳиш кардааст, ки барои блоки 9-и бинои 48 шиносномаи техникӣ (техпаспорт)-и ҷудогона созад. Дар сурате ки бинои 48 бинои ягона буда, дорои як шиносномаи техникӣ аст (бояд бошад).
Дар таърихи 12-уми сентябри соли 2005, таҳти №159 Кумитаи сармоягузорӣ ва назорати амволи давлатӣ ба воситаи қарори мушовараи худ комиссия дар бораи аз тавозуни (баланси) «Хонасоз» «ҷудо» намудани хобгоҳи Борбад 48/9 таъсис дод ва комиссия бо Протоколи №2-и худ аз 14-уми сентябри соли 2005 ин амалро ба сомон расонид. Яъне, бинои 48/9-ро аз «Хонасоз» «ҷудо» намуд. Саволе пайдо мешавад, ки: Дар ҳоле ки хобгоҳи мазкур дар чунин ҳолати ҳуқуқӣ қарор дошт, яъне агар онро Кумитаи сармоягузорӣ ва назорати амволи давлатӣ аз «Хонасоз» «ҷудо» карда, дар ихтиёри худ гирифта буд, пас, дар кадом асос ин бино дар асоси санад аз таърихи 22-юми августи соли 2006 ба тавозуни (баланси) Бозрасии давлатии сохтмон гузаронида шуд? Дигар, Протоколи №2-и комиссия дар бораи «ҷудо кардани хобгоҳи 48/9 чӣ маънӣ дорад? Яъне, ифодаи «ҷудо карда шавад» аз нуқтаи назари ҳуқуқӣ дар чӣ маънист? Магар ҳамаи ин амалҳо маънои онро надорад, ки бино соли 2006 ба баланси Бозрасӣ гузаронида шуд ва соли 2007 масъалаи «хусусӣ кардани он пухт ва чун Бозрасӣ «гапнодаро» буд, ҳуҷҷатҳои қалбакӣ ба воситаи «Хонасоз»-и «гапгӯшкун» барои ба мақсад расидан тайёр карда шуд. Кумитаи сармоягузорӣ ва назорати амволи давлатӣ бо кадом ҳуқуқ фонди манзили дар ихтиёри Бозрасӣ бударо ба воситаи корхонаи кайҳо хусусишудаи «Хонасоз» ҳуҷҷат кард?
Аз тарафи дигар, агар чунин шуморем, ки Кумитаи сармоягузорӣ ва назорати амволи давлатӣ дар таърихи 14-уми сентябри соли 2005 хобгоҳи 48/9-ро аз тавозуни (баланси) «Хонасоз» «ҷудо карда» дар ихтиёри худ гирифт (яъне агар ба тавозуни (баланси) Бозрасӣ гузаронидани онро сарфи назар намоем), пас, дар соли 2007 ба Агентии сохтмон ва меъмории назди Ҳукумати ҶТ (вориси Кумитаи давлатии сохтмон ва меъмории назди Ҳукумати ҶТ) барои чӣ муроҷиат намуд, ки барои фурӯхтани бинои 48/9 ризоият диҳад? Оё ин худ маънои онро надорад, ки Протоколи №2-и комиссияи Кумитаи давлатии идораи амволи давлатӣ аз 14-уми сентябри соли 2009 санади қалбакӣ аст? Агентии сохтмон дар мактуби худ аз 23-юми феврали соли 2007, таҳти №1/301 ин хоҳиши Кумитаи сармоягузорӣ ва идораи амволи давлатиро рад намуд. Дар таърихи 26-уми феврали соли 2007, таҳти №71 Хадамоти давлатии назорати сохтмон ва меъморӣ — вориси Бозрасии давлатии сохтмон ва меъморӣ ба унвонии Кумитаи сармоягузорӣ ва назорати амволи давлатӣ ва Агентии сохтмон ва меъмории назди Ҳукумати ҶТ мактуби эътирозӣ навишта, изҳор намудааст, ки хобгоҳи мазкур 7 моҳ боз дар тавозуни (баланси) вай қарор дошта, корҳои таъмиру тармимӣ гузаронида шудааст ва хобгоҳ барои корхона ҳамчун манзили хидматӣ зарур аст ва фурӯхтани онро қотеъ рад мекунад.
Вале ба ҳамаи ин нигоҳ накарда, Кумитаи сармоягузорӣ ва назорати амволи давлатӣ хобгоҳро ба фурӯш бароварда, дар музояда аз 19-уми марти соли 2007 онро ба ҷавони 17-18-сола Саъдуллоев Баҳодур фурӯхт.
Инак, чанд савол дар муносибат ба сиёсати Президент: Агар фурӯхтани ин бино ин қадар зарур мешуд, магар зиёда аз 60 сокини хобгоҳ онро наметавонист хусусӣ кунад? Агар низ наметавонист, магар манфиати даҳҳо сокини аз лиҳози ҳуқуқӣ имтиёзи хусусикунӣ дошта зарур буд, ё «хурсанд кардан»-и як нафар? Магар аз лиҳози худошиносӣ мумкин аст, ки 60 хоҷагии баробар ба 250-300 касро дар кӯча партоему 1 нафарро сармоядор созем? Агар Саъдуллоев ин қадар сармоя дошт, чаро ба ӯ замин дода нашуд, ки мувофиқи табъаш хона созаду мардуми фақир дар ҳамин хобгоҳи фақирона сарпаноҳ дошта бошад? Бо кадом рӯ Кумитаи сармоягузорӣ ва назорати амволи давлатӣ болои меъёрҳои Конститутсия, қонунҳо, сиёсат ва таъкиди Президенти кишвар по ниҳод? Прокуратураи генералии ҶТ ин амали дағалонаи қонуншиканиро эътироз намуд ва Суди иқтисодии шаҳри Душанбе дар ҳалномаи худ аз 19-уми июни соли 2007 Протоколи натиҷаи музоядаро беэътибор донист ва тарафҳоро ба ҳолати ибтидоии ҳуқуқӣ овард. Асоси эътирозро риоя накардани талаботи моддаҳои 4, 8-и Қонуни ҶТ «Дар бораи хусусусигардонии моликияти давлатӣ» ва моддаи 4-и КМҶТ ташкил додааст. Табиист, ки асосҳои эътироз моҳиятан ба баҳс ба таври дахлдор ва мушаххаси қонунгузорӣ хос ва нишонрас набуданд. Аммо судя Собиров масъаларо пурра аз нуқтаи назари қонун шарҳу тафсир намуда, ҳалномаи асоснок ва қонунӣ баровард. Аз ҷумла, дар ҳалнома масъалаи риоя нашудани манъи фурӯши хобгоҳҳо, беасосии мактуби Кумитаи давлатии сохтмон ва меъмории назди Ҳукумати ҶТ дуруст шарҳ дода шудааст, (Судя дуруст шарҳ додааст, ки мактуби ризоияти Кумитаи давлатии сохтмон ва меъмории назди Ҳукумати ҶТ эътибори ҳуқуқӣ надорад, зеро ин Кумита бо фармони Президент аз 30-юми ноябри соли 2006 ва қарори Ҳукумати ҶТ аз 26-уми декабри соли 2006, таҳти №614 барҳам дода шуда буд. Амали фурӯши бино бошад, соли 2007 сурат гирифтааст. Ҳатто ҷонишини Сарвазири ҶТ А. Ғуломов бо амри худ аз 23-юми апрели соли 2007, таҳти № 29/1978-15-5 фурӯши хобгоҳҳои Агентии сохтмонро махсус манъ карда будааст). Такя намудани судя ба меъёрҳои моддаҳои 327, қисми 1 ва 481-и КГҶТ хеле касбӣ ва босалоҳиятона сурат гирифтааст.
Аз болои ҳалнома намояндаи ваколатдори Саъдуллоев Б. Бобошеров У. А. аризаи шикоятӣ (аппелятсия) навишт ва он дар дафтардории суд таҳти №821 аз 6-уми июли соли 2007 ворид гашт. Ваҷҳҳои аппелятсия ба ҷузъ аз суханбозӣ ва ба ғалат шарҳ додани ҳодисаҳо ҳеҷ асоси қонунӣ надоранд. Меъёрҳои ошкоро ва бебаҳси қонунгузорӣ оид ба масъалаи баҳс пурра сарфи назар шудаанд.
Марҳалаи аппелятсия таҳти раёсати судя Ширинҷонова М. М. дар таърихи 30-юми июли соли 2007 сурат гирифт. Қарори суди марҳалаи шикоятӣ шикояти намояндаи Саъдуллоевро қонеъ намуда, ҳалномаи Суди иқтисодии шаҳри Душанберо пурра бекор карда, қарори моҳиятан нав қабул кард.
Аз маънии қарори қабулкардаи марҳалаи аппелятсия бармеояд, ки судя Собиров дар дарки баҳс аз меъёрҳои мурофиавӣ то меъёрҳои баҳодиҳии баҳсро пурра хато фаҳмида бошад. Хулосаи ин қарор асоси ба бесалоҳиятӣ айб задани Собиров шуда метавонад. Аммо воқеият чунин нест. Балки эҳсос мешавад, ки Собиров дар амалиёти худ пурра талаботи қонунро дар ҳалли баҳс муносиб ба савганди суд риоя кардааст. Аммо қарори марҳилаи аппелятсионӣ дидаву дониста ба ғалаткашии қонунҳои дахлдори баҳс буда, боиси нигаронии сахт аст.
Дар қисмати тафсири қарори марҳалаи аппелятсия омадааст, ки маводҳои парвандаро омӯхта, баёноти намояндагони тарафҳоро шунида, ваҷҳҳои аризаи шикоятиро санҷида, марҳалаи шикоятӣ бо чунин асосҳо бекор намудани ҳалномаи Суди иқтисодии шаҳри Душанбе аз 19-уми июни соли 2007, қабули ҳалномаи нав, рад намудани аризаҳои шикоятиро лозим донист (саҳ 4-и қарор). Саволе пайдо мешавад, ки суд чӣ тавр дар як вақт ҳам ҳалномаи суди марҳалаи аввалро бекор кардаасту ҳам аризаи шикоятиро рад намудааст. Ҳамин мазмун дар саҳифаи 5-и қарор такроран зикр шудааст.
Дар қисмати боқимондаи қарор суд аз асли даъво худро канор гирифта, ба масъалаи риоя шудан ё нашудани қоидаҳои музояда дахл карда, ба ҳар васила кӯшидааст тарафи даъворо дар домани амалҳои қонунӣ нишон диҳад. Дар ин мазмун, қарори Ҳукумати ҶТ аз 4-уми июни соли 1996, таҳти №226 Низомнома дар бораи хусусигардонии фонди манзилро тамоман сарфи назар карда, амали худро дар зери ниқоби Қонуни ҶТ «Дар бораи хусусигардонии амволи давлатӣ» зери ниқоб кашидааст. Ин амали суд аз ду ҷиҳат дидаву дониста ба ғалатандозии масъала аст. Яке ин аст, ки меъёри моддаи 8-и Қонун «Дар бораи хусусигардонии амволи давлатӣ», қарори Ҳукумати ҶТ дар бораи рӯйхати объектҳое, ки хусусигардонии онҳо манъ аст, наметавонанд моли муқоисаи мавзӯи баҳс бошанд.

Ин амали суд ҳаракати истифодаи аналогияи ҳуқуқ ва аналогияи қонун мебошад, ки амали тамоман нораво аст. Зеро аналогияи ҳуқуқ ва аналогияи қонун танҳо дар мавриде истифодашаванда аст, ки агар муносибати ҷамъиятӣ мушаххасан ба воситаи қонун ё асноди зериқонунӣ ба танзим дароварда нашуда бошад. Аз тарафи дигар, моддаи 70-и Қонуни ҶТ «Дар бораи санадҳои меъёрии ҳуқукӣ» дар бораи тартиби бартараф кардани ихтилофи байни санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ ва таъин намудани афзалият ва аввалиндараҷагии санадҳои меъёрӣ (қонунҳо ва асноди зериқонунӣ) мушаххасан таъин кардааст, ки: «Санадҳои меъёрии ҳуқуқии баробардараҷа нисбат ба санади меъёрии ҳуқуқии ҳамин дараҷа ҳангоми мавҷуд будани ихтилофҳо дар ҳолати зерин қувваи бештари ҳуқуқӣ дорад:
— агар мавзӯи танзими ин санади меъёрии ҳуқуқӣ нисбат ба дигар санадҳои ҳуқуқие, ки умумӣ мебошад, махсус бошад».
Аз ин ҷо, дар кадом асос суди марҳалаи аппелятсия меъёрҳои қонуни махсуси хусусигардонии манзилро як тараф гузошта, талош кардааст мақсади худро бо меъёрҳои қонуни умумӣ оид ба хусусигардонии амволи давлатӣ амалӣ гардонад?
Ҷуръати суд то он ҷо расида, ки санади дар соли 2005 қабулкардаи Кумитаи сохтмон ва меъмориро дар бораи додани ризоияти фурӯши хобгоҳи 48/9 соҳибэътибор дониста, фармоиши Сарвазири ҶТ, мӯҳтарам А. Ғуломовро аз соли 2007 дар бораи манъи фурӯши хобгоҳ санади беарзиш ва беэътибор донистааст.
Суд беасосии қарори худро бо ин рӯпӯш карданист, ки гӯё дар амали хусусигардонии хобгоҳ ҳуқуқи конститутсионии 64 оила ба манзил халалдор нашудааст. Чунончи, дар қарор омадааст: «Мавзӯи баҳс бошад, ин аз манзили истиқоматӣ кӯчонидани истиқоматкунандагон нест».
Гӯё суд хабар надорад, ки молик нисбати амволи худ ҳуқуқи соҳибӣ, истифода ва ихтиёрдорӣ карданро дорад. Яъне, ӯ ҳар гоҳ хоҳад, бошандагони хобгоҳро метавонад аз хобгоҳ хориҷ намояд. Ҳадди ақал, суд ба он эътибор медод, ки дар шартҳои музояда ақалан шарт дар бораи нигоҳ доштани таъиноти хобгоҳ, риоя кардани ҳуқуқи манзили сокинони он сурат гирифтааст ё не.
Воқеият ҳамин аст, ки мақсади ниҳоии хусусигардонӣ нисбати ин хобгоҳ бидуни баинобатгирии ҳуқуқи манзили сокнинони он сурат гирифтааст. Агар хобгоҳ хусусӣ мешуд, рақами аввал хусусигардонии он ҳуқуқи истиқоматкунандагони он аст, на аз кадом каси дигар. Агар як ҷавони 17-18-сола мабалғи хусусигардонии ин хобгоҳро пайдо кард, магар бо вуҷуди ҳама фақирӣ 64 оила наметавонист ин маблағро пайдо кунад? Агар пайдо карда ҳам натавонад буд, магар Кумитаи сармоягузорӣ ва назорати амволи давлатӣ, ки худ чеҳраи давлат аст, ҳуқуқ дошт, ки дар муқобили қонунҳои фитрии ахлоқӣ, таълимоти ислом ва имондорӣ, дар муқобили сиёсати халқпарваронаи Президенти кишвар, Маҷлиси Олӣ, ки эҷодгари қонунҳост, 64 оилаи дар он мавҷудбудаи ятимон, маъюбон, фақирон, бевазанҳо, пиронро ба кӯча партояду як нафарро «соҳибкор» намояд?
Оё Кумитаи сармоягузорӣ Тоҷикистонро Ҳиндустон сохтанист, ки фақирон танҳо бояд дар зери осмон боми зиндагӣ дошта бошанду як тӯда ашрофон дар қасрҳову котеҷҳо? Бо ин ҳам, магар Кумита намедонад, ки иқлими Тоҷикистон иқлими Ҳиндустон нест. Як даҳаи фарорасии зимистони сарди пуррутубат ва намноки Тоҷикистон кифоят мекунад, ки ин маъюбону фақирон пеш аз вақт ҷон ба ҷонофарин супоранд.
Ҷои нигаронӣ аст, ки дар қарори суди марҳалаи аппелятсия ба ин далел эътимод шудааст, ки Кумитаи саромоягузорӣ ва назорати амволи давлатӣ аз таърихи 5-уми майи соли 2005 барои фурӯши хобгоҳ ризоияти худро додааст. Гӯё суд ин далели бебаҳсро надидааст, ки ҳамин Кумитаи сармоягузорӣ ва назорати амволи давлатӣ ба мактуби шикоятии сокинони хобгоҳ аз таърихи 6-уми июли соли 2007, таҳти №2-101289 (яъне, баъд ду аз моҳи додани мактуби ризоият оид ба фурӯши хобгоҳ аз тарафи Кумитаи давлатии сохтмон ва меъморӣ) ҷавоб гардонидааст, ки:
«Ба сокинони хобгоҳи 48/9… Ба маълумоти Шумо мерасонем, ки то ҳол бинои номбаршуда ба музояда бароварда нашудааст ва агар бароварда шавад, танҳо бо розигии Кумитаи давлатии сохтмон ва меъмории ҶТ баррасӣ карда мешавад. Бинобар ин, ваҷҳи мактуби шумо оиди он, ки соҳибмулк гӯё бинои хобгоҳро ба савдо гузоштааст, асосе надорад».
Яъне, «агар зери коса нимкоса нест», чаро Кумитаи саромоягузорӣ ва назорати амволи давлатӣ дар ҷавоби мактуби сокинони хобгоҳ ҳақиқатро нагуфт? Нагуфт, ки: «Бале, Кумитаи сохтмон ва меъморӣ кайҳо ризоияти худро (ғайриқонунӣ) барои фурӯши бино додааст»! Хулоса аз ин фандкориҳо як аст:
Мансабдорони онрӯзаи Кумитаи давлатии сохтмон ва меъморӣ бо Кумитаи саромоягузорӣ ва назорати амволи давлатӣ дар нисбати сокинони хобгоҳ бозии сепаратистӣ кардаанд, ки онро дар қонунгузории Тоҷикистон амали коррупсионӣ меноманд.
Прокуратураи генералӣ амали суди марҳалаи аппелятсиониро қонуншикании ошкоро дониста, ба тариқи кассатсионӣ қарори онро аз таърихи 28-уми августи соли 2007, таҳти №7-9нд-2007/6 бо имзои муовини Прокурори генералии ҶТ Шарифов М. Р. шикоят намуд. Дар шикояти мазкур асосҳои воқеии қонуншиканӣ ба таври ошкор ва босалоҳиятона исбот карда шуданд.
Суди марҳалаи кассатсионӣ аз таърихи 21-уми сентябри соли 2009 шикояти кассатсионии Прокуратураи генералиро рад намуд ва қарори марҳалаи аппелятсияро бетағйир гузошт. Прокуратураи генералӣ бо имзои муовини Прокурори генералии ҶТ Раҷабов Ш. Б. аз таърихи 16-уми ноябри соли 2007 нисбат ба қарори марҳилаи кассатсионӣ эътирози назоратӣ намуд.
Раёсати Суди Олии иқтисодии ҶТ бо қарори худ аз 26-уми декабри соли 2007 эътирози назоратии Прокуратураи генаралиро рад намуд ва қарорҳои марҳилаи апелатсионӣ ва кассатсиониро бетағйир гузошт.
Мутаассифона, шикояти кассатсионӣ ва эътирози Прокуратураи генералӣ ба таври касбӣ тартиб дода нашудааст. Чунончи, дар ин санадҳо ба сифати асоси аз ҷониби суд вайронкунии талаботи қонун моддаи 4-и Кодекси манзил ва моддаи 8-и Қонуни ҶТ «Дар бораи хусусигардонии амволи давлатӣ» зикр шудааст. Прокуратураи генералӣ худ ба суд имконият додааст, ки домани баҳсро аз қонуни мушаххас ва дахлдори танзимкунандаи масъала ба як тараф кашад ва амалҳои қонуншикании худро парда пӯшад.
Дар эътироз Прокуратура судро ба риоя накардани талаботи моддаҳои 146 (тартиби боздоштан ва аз нав оғоз кардани парванда), 155 (баррасии парванда ҳангоми пешниҳод накардани изҳори назар…), 157 (мавқуф гузоштани муҳокимаи судӣ), 162 (музокираҳои судӣ), 174 (эълони ҳалнома), 175 (фиристодани ҳалнома ба шахсони иштирокчии парванда)-и Кодекси ҶТ дар бораи мурофиаи судии иқтисодӣ айбдор донистааст, ки ин айбдоркунӣ басо ғайрикасбӣ ва бемантиқ сурат гирифта, табиист, ки ба суд имкон додааст эътирози Прокуратураи генералиро «бебокона» рад намояд. Ёдоварии моддаҳои 5, 6-и Кодекси манзил, моддаи 36-и Конститутсия ба ҷузъ аз зиёд кардани ҳаҷми эътироз эроди арзишноке нестанд.
Шояд ҳамин шикояту эътирози умумигӯии Прокуратураи генералист, ки судяҳои марҳилаи аппелятсия, кассатсия ва Раёсати Суди Олии иқтисодӣ ба воситаи пардозҳои беасос ва умумигӯӣ талаботи Прокуратураи генералиро рад карда, бовар намудаанд, ки «қонуншиканӣ»-и онҳо аз назар пӯшида мемонад.
Чунончи, дар қарори марҳалаи кассатсия дар ҳаҷми 5 варақ маълумоти тафсирӣ — нақли ин тараф ин гуфт, он тараф он гуфт (такрори ҳодисаҳои доиршудаи мурофиаҳои пешин) дода шуда, дар ҳаҷми 1,5 варақ хулоса ва қарори суд зикр шудааст. Ин ҳам зикри асосҳое, ки танҳо бағалатандозии кор асту халос.
Масалан, суди кассатсионӣ зоти масъала — оё хобгоҳ объекти хусусигардонӣ ҳаст ёне,- ро ба як сӯ (махсус) гузошта, дар бораи гузаронидани музояда, риоя шудани қоидаҳои музояда сухан карда, Қонуни ҶТ «Дар бораи хусусигардонии фонди манзил дар ҶТ»-ро, ки ягона санади дахлдори танзимкунандаи баҳс мебошад, махсус як тараф гузошта, ба таври ғалатмаънидодкунӣ навиштааст, ки «дар асоси қисми 1-и моддаи 8-и Қонун «Дар бораи хусусигардонии амволи давлатӣ»:- дар сурате, ки:
— моддаи 8 қисм надошта, аз ду банд иборат аст ва банди яки он 4 зербанд дорад.
Чӣ тавр Суди иқтисодӣ як тарфаро «гӯл зада» навишта, ки «бахш ва воҳидҳои сохторӣ, ки силсилаи ягонаи технологиро вайрон намекунад, объекти хусусигардонӣ шуда метавонад. Гӯё Суди иқтисодӣ намедонад, ки агар хобгоҳ ва дигар фонди манзил дар мантиқи «бахш ва воҳид»-и корхона меғунҷид, Маҷлиси Олӣ аз бекорӣ қонуни махсус дар бораи татиби хусусигардонии фонди манзилро таҳия ва қабул намекард. Ё ба қавли Суди иқтисодӣ дар мақомоти қонунгузории кишвар шахсоне фаъолият доранд, ки чӣ кор кардани худро намедонанд?

Дар қарор омадааст, ки «хобгоҳ бахши ғайриистеҳсолӣ буда, хусусӣ гардонида мешавад». Ин «гӯландозӣ» ба чӣ хотир? Дар сурате ки дар асоси меъёри моддаи ба он «эътимодкардаи суд» фарқ байни бахши истеҳсолӣ ва ё ғайриистеҳсолӣ буданро не, балки он қисми корхонаро дар назар доштааст, ки вай қисми таркибии ҳиссашавандаи корхона буда, ҳангоми ҷудо намудани он корхона таъиноти худро аз даст намедиҳад. Фонди манзил дар ин масъала чӣ дахл дорад? Магар Суди иқтисодӣ дар мундариҷаи моддаи 144-и КГҶТ, ки мазмуни корхонаро баён кардааст, ҷое вожа ё ибораи «манзил» ё «фонди манзил»-ро пайдо кардааст? Пас, ин бағалатандозӣ чӣ маънӣ дорад?
Ва ё суд «чун далели қотеъ» навиштааст, ки моддаи 4-и Қонун «Дар бораи хусусигардонии фонди манзил дар ҶТ» хусусигардонии ҳуҷраи алоҳидаро манъ кардааст, на хобгоҳро. Ин шарҳи зиддиқонунӣ аз куҷо? Моддаи 4 аз ду банд иборат буда, банди як хусусигардонии манзилҳои садамавиро манъ карда, банди 2 ба маҷлиси маҳаллии вакилони халқ ҳуқуқ додааст, ки барои хусусигардонии манзилҳои коммуналии совхозҳо ва хоҷагиҳои ба он баробар қарор қабул кунад ва он ҳам танҳо дар асоси дархости коллектив, яъне дар асоси дархости истиқоматкунандагони ин фонди манзил, на дар асоси иродаи Кумитаи сармоягузорӣ ва назорати амволи давлатӣ ва на барои «соҳибкор». Чунин «дом»-гузории суд ба кадом хотир?
Ва дар анҷоми чунин тавзеҳоти сар то по беасос суди марҳалаи кассатсионӣ ба хулоса омадааст, ки барои қонеъ кардани шикояти кассатсионии Прокуратураи генералӣ асос нест. Ва дастгоҳи бузурги Прокуратураи генералӣ — назоратчии риояи бечунучарои қонунҳоро ба надонистани қонун мулзам кардааст.
Раёсати Суди Олии иқтисодӣ ҳам дар қарори худ қарори айнии суди марҳалаи кассатсиониро пуштибонӣ карда, ҳамон тавзеҳоти «ғалатмаънидодкунӣ» ва ба самти чаптобдиҳии асли масъаларо такрор карда, танҳо ба таври илова ҳаминро баён кардааст, ки: «Ваҷҳи эътироз оиди он, ки ҳангоми хусусигардонии хобгоҳи баҳсӣ ҳуқуқҳои манзилии сокинони он поймол шудаанд, беасос мебошад, чунки ҳангоми хусусигардонии ин объект фақат соҳибмулк дигар шудааст, ҳуқуқи манзилии сокинон бошад, поймол нашудааст».
Ин чӣ баён аст? Бесалоҳиятӣ ё бағалатандозӣ? Магар Раёсати Суди Олии иқтисодӣ дар маводҳои парванда надид ва қабул надорад, ки:
1. Дар шартномаи хариду фурӯши хобгоҳ байни Фонди хусусигардонӣ ва Саъдуллоев хобгоҳ бидуни ягон шарт фурӯхта шудааст. Яъне, ҳадди ақал аз рӯи инсоф шарти риояи таъиноти хобгоҳ ҳамчун фонди манзил дар шартнома зикр нашудааст.
2. Оё соҳибмулк нисбати амволи худ ҳуқуқи соҳибӣ кардан, истифода ва ихтиёрдориро надорад? Пас, магар Кумитаи сармоягузорӣ ва Раёсати Суди Олии иқтисодӣ намедонист, ки як рӯз Саъдуллоев ҳамчун молик ҳуқуқ дорад ин биноро ба замин яксон карда, ҷои он «заправка» бунёд кунад, як рӯз хобгоҳро қиморхона созад, як рӯз ҷои хобгоҳ «котеҷ»-и шахсии қасрӣ бунёд кунад?
Ва инак, ба самъи Раёсати Суди Олии иқтисодӣ мерасонем, ки Саъдуллоев тӯли зиёда аз як соли охир тавассути вакилони худ барои бидуни додани манзили истиқоматӣ кӯчонидани даҳҳо сокинони ин хобгоҳ, ки дар онҳо бевазану ятим, маъюбу нафақахӯр зиндагӣ доранд, дар суди умумии ноҳияи Фирдавсӣ танҳо аризаи даъвогӣ пешниҳод дораду аллакай иддае аз онҳоро ба таҳхонаҳову кӯчаҳо андохта? Вале ин ба қавли раёсати Суди Олии иқтисодӣ поймолкунии ҳуқуқи манзили сокинон нест!
Саъдуллоев дар аризаҳои даъвогӣ кӯчонидани сокинони хобгоҳро ба он асоснок кардааст, ки ӯ мехоҳад биноро таъмир намояд. Аммо суоле пайдо мешавад, ки оё иродаи Саъдуллоев аз ҳукми қонун боло аст, дар сурате ки дар моддаҳои 65-67-и Кодекси манзил, таъиноти қарорҳои Пленумҳои Суди Олии ҶТ аз 20-уми марти соли 1997 №1 ва аз 16-уми августи соли 1999 №3 таъкид шудааст, ки ҳангоми доир кардани таъмири асосӣ (капиталӣ) сокинони хонаҳои хидматӣ танҳо дар ҳолате метавонанд кӯчонида шаванд, ки агар ба онҳо то саршавии таъмир манзили ба талабот ҷавобгӯи истиқоматии дигар таъмин карда шавад.
Моддаи 83-и Кодекси манзил бошад, муқаррар кардааст, ки шахсони зеринро бидуни додани манзили дигари истиқоматии ба талабот ҷавобгӯ кӯчонидан манъ аст!:
— маъюбон (қисми 1);
— касоне, ки 10 сол собиқаи корӣ дар корхона доранд (қисми 6);
— касоне, ки муносибатҳои меҳантияшон бо корхона бо сабаби ихтисори ҷои кор, барҳам хӯрдани корхона қатъ шудааст (қисми 8);
— нафакқахӯрон (қисми 9);
— аъзои оилаи шахсони фавтида (қ. 10);
— шахсони якка (бевашудагон), ки фарзанди ноболиғ ва оилаҳое, ки 5 ва аз он зиёд фарзанд доранд (қ. 12).
Ниҳояти баҳси бавуҷудомада сари меъёри ду банди моддаи 115-и Кодекси манзил ҷамъбаст мешавад:
— банди 3: …хонаи истиқоматиро ба кироягирандагон бо шароити имтиёзнок ё бепул хусусӣ кардан мумкин аст.
— банди 6: Хусусӣ кардани хонаҳои истиқоматии хидматӣ ва хонаҳои хобгоҳҳои умумӣ манъ аст!
Суди иқтисодии Ҷумҳурии Тоҷикиситонро набояд сарфи назар бошад, ки Кодекси манзил ва қонунҳои Тоҷикистонро Маҷлиси Олии ҶТ қабул карда, Президенти Тоҷикистон имзо мегузорад. По гузоштан болои арзишҳои қонун по гузоштан болои манзалати ин мақомоти олии давлатӣ ва шахсиятҳои роҳбари он аст.
Моддаи 14-и Қонуни ҶТ «Дар бораи мубориза ба муқобили коррупсия» ҳамаи ҷиноятҳои ғаразнокро амали коррупсионӣ номидааст, ки ҷинояти дар моддаи 314-и КҶҶТ таъингардида: истифода аз ваколатҳои хидматӣ аз зумраи онҳо мебошад.
Эҳтиром ба Президенти Тоҷикистон, Маҷлиси Олии ҶТ, Конститутсия ва қонунҳо на ба воситаи «чапакзаниҳои пурмавҷи бардавом» дар маҷлисҳо, ҳангоми аз минбар суханпардозӣ кардан, балки ҳангоми сухан кардан «аз номи Ҷумҳурии Тоҷикистон», ҳангоми дар пеши мардум чун ходими давлатӣ бо сухан ва амалу беамалӣ чеҳра зоҳир кардан зоҳир мегардад.
Ҳикмати Афлотунро ба хотир бояд овард, ки гуфта: «Ҳокимияти давлатӣ барои халқ аст, на халқ барои ҳокимияти давлатӣ».
Мо ҳама иддаои имондорӣ ва мусалмонӣ дорем. Пас, Худованди қодир фармудааст: «Ба заифони худ раҳм ва шафқат кунед, то ман ба Шумо раҳм ва шафқат намоям». Низ фармуда: «Дуои ятимон, фақирон, беваву муздуронро иҷобат хоҳам кард ва золимони онҳоро бо дасти золиме ба ҳар навъе ба азоби дунё ва охират мубтало хоҳам кард»…

Муҳаммадалии НУРАЛӣ, адвокат

Ғурури миллиро паст назанед!

Вақтҳои охир дар байни аҳолӣ, алалхусус онҳое, ки ба муҳоҷирати меҳнатӣ мераванд, иваз кардани шиносномаҳо бо ному насаби тоҷикӣ мӯд шуда истодааст. Сабаб маълум: аз Русия онҳоро бо ҳар баҳона бозпас мефиристанд, ба истилоҳе «депорт» мекунанд. Аммо ягона рӯзии онҳо дар он ҷост. Яъне агар нараванд, рӯзашон намегузарад. Пас, онҳо боз ба ин иқдом даст мезанад. Яъне, ному насаби тоҷиконаашонро ба тарзи русӣ аз нав кардаву боз ба сӯи Русия раҳсипор мешаванд.
Мардум аз он сабаб интихобкорона шиноснома, зоднома (шаҳодатномаи таваллуд)- и худро дигаргун мекунанд, ки имрӯз ягона роҳи наҷоти онҳо ҳамин давлати рус аст. На тобутҳои ҳаррӯзаи паёпайи «Груз», на таъқибу озори тоссарҳову пулис ва хадамоти муҳоҷирати Русия онҳоро аз ин роҳ баргардонда наметавонад. Имрӯз Каъбаи умеди тоҷикон ҳамон кишвари паҳновари рус аст. Ҳатто аз паси партаи мактабӣ хеста, бо ёру бародар, падар ва шиноси худ ба ин давлат мераванд. Дар ҷустуҷӯйи «қишлоқи тиллоӣ». Вале баъди рафтан мебинад, ки орзуяшон танҳо орзу будааст. Аммо мераванд. Зеро хондагиҳои дипломдор низ баъди 5 сол бо ҳамин роҳ равонанд.
Устод Мирзо Турсунзода, ки пешорӯи 100-солагиаш қарор дорем, замоне дар Ҳиндустон афғонбачаеро дида, «Қиссаи сайёҳи Ҳинд»-ро эҷод карда буд. Шояд ягон адиби русе тоҷикбачаи аробакаши бозори Черкизи Маскавро дида, чизе нависад, ё аллакай навиштаасту мо бехабарем.
Ҳоло аз сари мақсад дур наравем. Намояндагони миллати арман, озар ва ё гурҷӣ бо шиносномаҳои худ дар Русия озодона гаштугузор доранд. Аввалаш ин ки, ҳукуматҳои ин давлатҳо ба сиёсатмадорони рус таъсир расонда метавонанд. Сониян, онҳо муттаҳиданд. Ва саввум, дар шиносномаҳои онҳо ҳарчанд ному насаб миллист, вале ҳар се сатр пур аст. Ба мисли Артунян Сержин Аршакович, Мамедов Элгин Фозил-уғли, Какалашвили Отарий Василевич ва монанди ин.
Аммо шиносномаҳои мо, ки дар хориҷа тайёр шудаанд, сатрҳои фамилия (насаб), имя (ном) ва отчество (номи падар) доранд. Дар кишвари Русия ба номгузории нави мо ё одат накардаанд, ё қасдан аз ҳисси бадбинӣ муҳоҷиронро бозпас мефиристанд. Бояд сафорату консулгариҳо, вазорати хориҷӣ ва умури дохилӣ, Хадамоти муҳоҷират онҳоро пешакӣ огоҳ менамуданд ва пайи дастгирии ҳамватанон мешуданд…
Тобистони ҳамин сол яке аз хешовандонам хост, ки шиноснома гирад. Аз шӯъбаи шиносномадиҳии ШКД-и Панҷакент ӯро ба САҲМ-и ноҳияи Айнӣ равон карданд. Зеро шаҳодатномаи таваллудаш бо ному насаби тоҷикӣ буд. Баъди се рӯзи сарсонӣ бо маблағи 50 сомонӣ шаҳодатномаи таваллудро иваз карда омад. Бозпас ба комиссариати ҳарбӣ фиристонданд, то шиносномаи даъватшавандагиро низ бо тарзи русӣ иваз кунад. Баъди 3 рӯзи даводав ин корро низ ба сомон расонд. Албатта дар ҳар ду маврид ҳам бо мадади шиносҳояш. Вале боз маълумотнома аз ҷои таҳсил ва гувоҳномаи хатми синфи 9-ро дархост карданд. Ноумед шуда, аз баҳри шиносномааш гузашт. Зеро муҳассили литсейи тоҷикӣ — туркӣ буд. Ва як занг аз кадом идораи болоӣ сабаб шуд, ки шиноснома дар як рӯз тайёр шавад.
Аслан дар байни халқҳои славянӣ тарзи истифодаи «отчество» ҳам он қадар маъмул нест, алалхусус дар тарзи гуфтугӯӣ: Константин Федин, Владимир Путин, Алла Пугачёва, Леонид Чигрин, Наташа Ростова ва ғайра. Вале ба қавли мардум, ҳоло асри қоғаз аст (бумажный век). Нақши асосиро шахсият не, ҳуҷҷат мебозад (то что написано ручкой, не рубишь топором).
Тоҷикон дар давоми ҳазорсолаҳо ба ганҷинаи тамаддуни олам бо маҳсули тафаккури фарзандони барӯмандашон ғановат бахшидаанд. Албатта онҳо бе ному насаб набуданд, унсуру қолабҳои номгузории худро доштанд. Тайи солҳои Ҳукумати Шӯравӣ бидуни андешаву тааммул тарзи номгузории русиро қабул кардем, ки имрӯз ҷабри он бар сари мост. Дар ҳоле, ки ному насаб низ нишонаи миллат аст. Магар баъди чанд сол ҳамватани соҳибзавқ Деваштич Намозович, Фирдавсӣ Зиёевич, Хайём Қосимович, Сиёвуш Маҳкамович ва амсоли ин хуш садо медиҳад?
Ҳамватанон ва ҳаммиллатони азиз! Ғурури миллиро паст назанед! Саросемавор ному насаби худро дигар накунед! Ба осиёби душманони миллат об нарезед! Мардуми дигарро аз ному насаби миллӣ дилхунук накунед!
Худи ҳамин сол вақти тартиб додани рӯйхати баҳрабардорони кӯмаки башардӯстона диққат додам, ки ному насаби тамоми таваллудшудагони солҳои 2008 — 2009 ба тарзи русӣ аст. Ҳукумат оҷилан бояд пайи ислоҳи ин кор шавад. Ба воситаи садову симо ва матбуот ба ин масъала рӯшноӣ андозанд, то баъд мушт ба сари худ накӯбем. Дар қонуни нави забон ба тарзи номгузории миллат бояд моддаи алоҳида ҷудо карда шавад.

Ҳасан АЛИМЗОДА, деҳаи Ревади ноҳияи Айнӣ

«Намояндаҳои мо хиёнатпеша нестанд»

17-уми ноябри соли ҷорӣ дар шаҳри Маскав Анҷумани ғайринавбатии Ҷунбиши умумирусиягии «Муҳоҷирони меҳнатии тоҷик» баргузор шуд. Ин Анҷуман, ки баргузории он аз қабл эълом шуда буд, дар бинои Иттифоқи журналистони Русия ва бо ширкати намояндагони мақомоти Русия, созмонҳои иҷтимоӣ ва муҳоҷирони меҳнатии тоҷик сурат гирифт. Анҷумани ғайринавбатии Ҷунбиши умумирусиягии «Муҳоҷирони меҳнатии тоҷик» тибқи дастури кори худ бо рӯйхатгирии вакилон ва меҳмонон оғоз ёфт. Аммо дар оғози кори он иттифоқоте рух доданд, ки дастандаркорон Анҷумани ғайринавбатии худро на танҳо ғайринавбатӣ, ҳамчунин, Анҷумани фавқулодда унвон карданд. Ин иттифоқот аз чӣ иборат буд ва чаро Анҷуман фавқулодда унвон гирифт? Дар ин робита сӯҳбате доштем бо Каромат Шарифов — раиси Ҷунбиши умумирусиягии «Муҳоҷирони меҳнатии тоҷик» дар шаҳри Маскав.

— Албатта, Шумо огоҳ ҳастед, ки мо тавассути расонаҳо ва ҳамчунин сайти интернетии худ замони баргузории Анҷумани ғайринавбатии худро бо мулоҳизоте аз рӯзи 8-уми ноябр ба 17-уми ин моҳ мавқуф гузоштем. Ва ҳамин тавр кори Анҷуман дар рӯзи таъйиншуда ба кори худ оғоз бахшид. Аммо дар ин миён, тақрибан ним соат пеш аз шурӯъи кори Анҷуман Азим Махсумов — роҳбари минтақавии Ҷунбиши «Муҳоҷирони меҳнатии тоҷик» дар шаҳри Рязан, ки бар пояи тасмими гурӯҳи корӣ ва тавофуқи қаблӣ бо худи ӯ мебоист Анҷуманро раисӣ мекард, гуфт, ки наметавонад масъулияти худро анҷом диҳад. Зимнан Азим Махсумов ҳамчунин раисии Комиссияи тафтишотии Ҷунбишро бар дӯш дорад. Оқои Махсумов гуфт, ки ба телефонии дастии ӯ аз шаҳри Душанбе хешу табораш SMS фиристодаву бо зориву тавалло илтиҷо доранд, ки дар кори Анҷуман ширкат наварзад. Зеро онҳоро зери тақъибу фишор қарор дода, шарт гузоштаанд, ки бояд ӯ ширкат наварзад. ӯ ба ман ин SMS-ҳоро нишон дода гуфт, ки ба хотири ақориб ва пайвандони худ, ки таҳти таҳдид ва фишор қарор доранд, наметавонад дар кори Анҷуман ҳузур дошта бошад. Ва ӯ маҷбур шуд ба Рязан ба маҳали кору зиндагии худ баргардад ва дар кори анҷуман иштирок накунад. Аммо ӯ ҳамроҳи мо аст ва он навишта, ки ӯ аз ҳайати Ҷунбиш берун шуда бошад, дурӯғи маҳз мебошад. Вале ба ин нигоҳ накарда, мо Анҷумани худро доир кардем, ки фикр мекунам хеле ҳам бомуваффақият сурат гирифт. Ва ҳама мақсадҳои дар пеши худ гузоштаи мо дар ин Анҷуман иҷро шуданд.
— Аммо ин иттифоқоти рухдода бо Азим Махсумов танҳо рухдоди ғайримунтазира буд, ки Анҷуманро унвони фавқуллода дод ё ҳаводисе дигар ҳам пеш омад, ки Шумо дар интизор надоштед?
— Ҳангоме ман вориди толори Анҷуман мешудам, чашмам ба Ҳоким Муҳаббатов афтод. ӯ пештар узви раёсати Ҷунбиши умумирусиягии «Муҳоҷирони меҳнатии тоҷик» буд. Вале ӯ ҳанӯз моҳи июл аз ҳайати раёсат ва ҳамин тавр аз узвияти Ҷунбиш ихроҷ шуда буд. ӯ намедонам бо чи сабабе бисёр мехост дар кори Анҷуман иштирок кунад. Аммо гурӯҳи корӣ, ки вакилон ва меҳмонони Анҷуманро номнавис мекарданд, рухсат намедоданд, чун ӯро даъват ҳам накарда будем. Ҳоким Муҳаббатов бо чанде аз бародарон, ки гӯё муҳофизонаш бошанд, омада буд ва муҳофизони ӯ дар атрофи бинои Иттифоқи журналистони Русия гаштугузор мекарданд. Ман гуфтам, ки бигзор иштирок кунад ва ӯро иҷоза доданд. Зеро ҳадафи мо ва ҳадафи Анҷуман таъмини ваҳдату ягонагӣ байни муҳоҷирин ва созмонҳои иҷтимоиест, ки тоҷикон дар шаҳрҳои Русия ташкил кардаанд. Ҳамчунин, ҳарчанд дигар вакилон намехостанд, боз ҳам имкон додем, ки ӯ аз минбари Анҷуман суханронӣ низ дошта бошад. ӯ дар суханронии худ, ки се дақиқа ҳам тӯл накашид, дар бораи кадом як китобе, ки навиштааст, сӯҳбат кард ва дар ҷараёни сӯҳбат гуфт, ки имзои ӯ дар асноди таъсисии Ҷунбиш тақаллубист. Ман гуфтам Шумо, ки сарвазири Русия нестед, як ходими оддии ҷамъиятӣ ҳастед ва чи ҳоҷат барои сохтакории имзои шумо. Бо ҳамин, ӯ аз минбар пойин шуд ва толорро тарк кард.
— Аммо дар матлабе, ки Ҳокимшо Муҳаббатов дар сайти «Ховар» ба унвони узви раёсати Ҷунбиши умумирусиягии «Муҳоҷирони меҳнатии тоҷик» нашр кардааст, мегӯяд, ки фаъолияти Шумо ғайриқонунист ва аз тарафи дигар, Шумо ба идороти андози Русия молиёт намесупоридаед ва Ҷунбишро ба бизнеси худ табдил додаед.
— Чи хеле гуфтам, мо имкон додем, ки Ҳоким Муҳаббатов суханони худро гӯяд. Зеро мо намехостем низоъ ва ихтилоф дар байни мо ва он бародароне, ки ӯ ҳамроҳаш оварда буду онҳо дар паси девори бинои Анҷуман гаштугузор мекарданд, ба вуҷуд ояд. Аммо то ҷое мо огаҳ шудем, ӯ умедвор аст, ки барояш ягон вазифа диҳанд ва бо ин мақсад зидди Ҷунбиш мақола чоп кардааст. Вагарна чаро ӯ дар бораи «Иттифоқи тоҷикистониҳои Русия» чизе нанавишту чоп накард? Дар ҳоле ки ҳоло дар ин «Иттифоқ», ки бо кӯмак ва мусоидати бевоситаи доираҳои муайяни мақомот ва махсусан сафорати Тоҷикистон дар Русия ва бо мақсади камранг кардани Ҷунбиши мо ташкил шуда буд ва ҳоло ихтилофу зиддиятҳои дохилии он дар ҳама ҷо маълум шудааст, чизе наменависад? Барои мисол, дар ҷараёни сафари давлатии Президенти Тоҷикистон ба Русия ва мулоқоти ӯ бо диаспораҳои тоҷик дар шаҳри Маскав дар «Президент-Отел» раиси ин «Иттифоқ…» Абдулло Давлатовро иҷоза надоданд, ки вориди толори мулоқот шавад. Чаро дар ин бора нанавишт? Ҳамчунин, боиси ҳайрат аст, ки чаро аз кори бесамар ва беасари ниҳодҳои масъули вобаста ба умури муҳоҷирони тоҷик, консулгарӣ ва сафорат наменависад. Ба ин тартиб, навиштаи ӯ як матлаби пур аз ғараз ва гузашта аз ин, бӯҳтон аст. Зеро ончи ки Муҳаббатов навиштааст, саропо нодуруст ва ба хотири ба иштибоҳ андохтани мардуми тоҷик анҷом шудааст. Албатта, мо чун фаъолият мекунем, даст рӯи даст нанишастаем, норасоӣ ва камбуд низ дорем, ки аз онҳо дар рафти Анҷуман ошкоро ҳарф задем. Ва камбуду норасоии мо на ба масъалаи пулу молиёт дахл дорад. Мо то ҳол дар ин андеша ҳастем, ки чи тавр ба ҳамватанони дар ғурбати худ, ки барои дарёфти қути лоямут хонаву дар, зану фарзанд ва модару падари худро тарк карда, дар инҷо бо 1001 азобу азият муздурӣ мекунанд беҳтару бештар ёрӣ расонем. Вале онки мо ба идороти молиёт андоз намесупорем, ин дурӯғи маҳз аст. Мо ҳам барои вазорати адлия ва ҳам ба идороти молиёти Русия аз фаъолияти худ дар ҳар се моҳ ба таври катбӣ гузориш медиҳем. Ҳоло ки дигар дар ин Анҷуман шӯрои доимоамалкунанда иборат аз 6 нафар ташкил кардем, иншооллоҳ корҳои мо аз ин ба баъд боз ҳам пешрав хоҳад шуд. Аз тарафи дигар, Муҳаббатов хуб медонад, маблағҳое, ки бародарону дӯстон барои Ҷунбиш медиҳанд, танҳо ба хотири кӯмак барои рафъи мушкилоти муҳоҷирон масраф шудаааст. Аз ҷумла, бо ин маблағҳо садҳо тобути ҳамватанони мо ба ватан интиқол дода шудааст, садҳо тани дигар, ки имкони молӣ надоранд ва дар беморхонаҳо ҳастанд, аз ин маблағҳо баҳраҳо бурдаанд. Аз ҷумла худи Муҳаббатов ҳам барои интиқоли тобути бародараш аз ин маблағҳо дарёфт карда буд, ҳарчанд маълум нашуд, ки маблағи гирифтаашро ба ҷои даркорӣ сарф кард ё не. Вале ин ҳама маълумотҳо дар сайти мо навишта шудааст ва ҳар кас метавонад онҳоро пайдо кунад ва маълумот гирад. Мо ки аз касе ва аз созмони дохиливу хориҷӣ грант нагирифтаем ва дар назди касе муттаҳам ҳам нестем. Бо ҳуҷҷату санади тақаллубӣ дар Русия наметавон созмонеро сабти ном кард. Асноди мо, ки дуруст буд, новобаста аз мухолифат ва зиддиятҳои шадиди сафорати Тоҷикистон дар Русия, Вазорати адлияи ин кишвар Ҷунбиши моро сабти ном ва шароити иҷозаи расмии фаъолияти ӯро фароҳам кард. Чизи дигари боиси тааҷҷуб ин аст, ки номи Ҷунбиш, яъне «Муҳоҷирони меҳнатии тоҷик» дар як нишасте мушаххас ва таъйин гардид, ки дар он Ҳоким Муҳаббатов иштирок дошт. Зимнан шӯрои доимии мо аз шумори афроде ташкил карда шуд, ки имкони молии беҳтар доранд ва афзун бар ин, дар Маскав ва навоҳии атрофи он кору зиндагӣ мекунанд. Мо барои он нафаронро аз Маскав ва атрофи он узви Шӯрои доимии Ҷунбиш интихоб кардем, ки ба ҳангоми зарурат машварат ва маслиҳат кардан осон даст медиҳад. Ҳарчанд ки тақрибан дар ҳама манотиқи Русия намояндагиҳои Ҷунбиши умумирусиягии «Муҳоҷирони меҳнатии тоҷик» амал мекунад. Аммо дар ин миён номзадии хонум Мавҷигул Ибодуллоева аз сӯи вакилон барои узви доимии Шӯро пазируфта нашуд. ӯ узви раёсати Ҷунбиш аст, ки дар ҳоли ҳозир дар яке аз навоҳии наздикии Маскав умр ба сар мебарад. Ҳарчанд пештар дар Астрахан зиндагӣ мекард. Бегоҳи рӯзи Анҷуман ӯ ба қароргоҳи Ҷунбиш омад. Гуфт, ки ҷойи хоб надорад. Барояш дар утоқи шафати дафтари корӣ барои як шаб рахти хоб дуруст кардем. Ҳамчунин, барои иштирокаш дар кори Анҷуман аз музейи Ҷунбиш сарулибоси тоҷикӣ додем. Вақте ӯро ба узвияти Шӯрои доимӣ напазируфтанд, сахт эътироз кард. Дар ин миён ходимони машғул ба таъмини амнияти Ҷунбиш аз сумкаи ӯ, ки дар ҷои хобаш, яъне утоқи шафати дафтар гузошта буд, як дастгоҳи сабт (жучок)-ро кашф карданд. Ман ба ӯ занг зада, масъаларо фаҳмонидам. Пас ӯ наздам омаду иқрор кард, ки ин корро ӯ бо хоҳиши баъзе аз доираҳо кардааст ва ҳамчунин дар бораи навиштаи Муҳаббатов дар «Ховар» сӯҳбат кард ва гуфт, ки онро чи тавр, бо маслиҳати киҳо, ҳамроҳи кӣ ва дар куҷо навиштаанд. Ин хонумро гӯё омода кардаанд, ки ба ҷойи ман дар Ҷунбиш раис интихобаш кунанд ва ба Ҳоким Муҳаббатов ваъда шудааст, ки ба ҷойи Абдулло Давлатов дар «Иттифоқи тоҷикистониҳои Русия» раис баргузида мешавад. Ин ҳамаро худи ӯ ҳикоят кард ва ман ба ӯ гуфтам, ки онҳое, ки роҳбарияти Ҷунбишро дар манотиқи мухталифи Русия бар дӯш доранд, ҳеҷ гоҳ чунин ранг гирифтани корро намехоҳанд ва онҳо афроди фурӯшандаву хиёнатпеша нестанд. Ин ҳама ҳаводису иттифоқоте буданд, ки дар ҷараёни баргузории Анҷумани ғайринавбатии Ҷунбиши умумирусиягии «Муҳоҷирони меҳнатии тоҷик» дар рӯзи 17-уми ноябри соли равон дар толори Иттифоқи журналистони Русия дар шаҳри Маскав рух доданд, ки боис шуд мо Анҷуманро на танҳо ғайринавбатӣ, ҳамчунин фавқулодда унвон кунем. Дар анҷоми кори Анҷуман вакилон ба унвони раисони ҷумҳурии Русия ва Тоҷикистон муроҷиатнома қабул карданд. Дар ин муроҷиатномаҳо аз тавофуқоти ахири президентҳои ҷамоҳири ҳарду кишвар дар бораи содатар кардани шароити дарёфти аснод барои кору иқомат ба муҳоҷирони кории тоҷик дар Русия истиқбол шудааст. Ҳамчунин, аз Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дархост карда мешавад, ки барои омӯзиши муҳоҷирон ва соҳиби касбу тахассус шудани онҳо омӯзишгоҳҳои касбӣ — техникиро дубора фаъол созад, ба аъмоли ғайриқонунии ба истилоҳ «миёнаравҳо» дар фурудгоҳ ва вокзалҳо, ки аз ҳисоби маблағҳои бо азоб пайдо кардаи муҳоҷирон зиндагӣ мекунанд, расидагӣ кунад ва бо таваҷҷӯҳ ба онки муҳоҷирони кории тоҷик бо ирсоли маблағҳо дар таъмини оромиву субот ва иқтисоди кишвар нақши асосӣ мебозанд, аз ҳисоби онҳо вакилон дар Маҷлиси намояндагон интихоб шаванд. Ва дар муроҷиат ба унвони Президенти Русия гуфта мешавад, ки ба хотири таъмини адолати иҷтимоӣ фарқияти ситонидани молиёт аз атбои бумӣ ва муҳоҷирони меҳнатӣ барҳам дода шавад ва мақоми муҳоҷирони меҳнатӣ бо бумиён дар ин замина баробар карда шавад. Ҳамчунин, ба хотири таъмини адолати иҷтимоӣ муҳоҷирон аз истифодаи ройгони кӯмаки аввалияи тиббӣ бархӯрдор бошанд. Аз Президенти ҷумҳурии Русия даъват шудааст, ки бар пояи қонунҳо корфармоёни ин кишвар вазифадор шаванд, то дар сурати беморӣ ва маълул шудан кормандони худ, яъне муҳоҷиронро бо нафақа таъмин кунанд. Ва яке дигар аз дархостҳои зикршуда дар Муроҷиатномаи Анҷумани ғайринавбатӣ ва фавқулоддаи Ҷунбиши умумирусиягии «Муҳоҷирони меҳнатии тоҷик» ин таъсиси як комиссиюне аст, ки битавонад ба сарнавишти панҷуним ҳазор ҳамватанони мо, ки дар зиндонҳои Русия ба сар мебаранд, расидагӣ кунад ва онҳо бояд авф шаванд.

Мусоҳиб Абдуллоҳи МАҲМУД

«Кони Мансури Калон» ба кӣ мерасад?

Ба назар чунин менамояд, ки ҳоло ҳам дар баъзе давлатҳо мустақилияти Тоҷикистонро эътироф карданӣ нестанд.

Моҳи ноябри соли ҷорӣ Ҳукумати Тоҷикистон барои ҷалби сармоягузории хориҷӣ ба «Кони Мансури Калон» озмун эълон кардааст. «Кони Мансури Калон» яке аз калонтарин конҳои нуқра дар ҷаҳон маҳсуб ёфта, мувофиқи баъзе маълумотҳо, захираи нуқра ва дигар маъданҳои он ҳудуди як миллиард тоннаро ташкил медиҳад. Танҳо захираи нуқра дар ин кон бештар аз 50 000 тонна арзёбӣ шудааст. Барои коркарди маъдани кони мазкур 2 миллиард доллар маблағ лозим аст. «Кони Мансури Калон» дар вилояти Суғд ҷойгир аст. Масъули баргузории озмун Кумитаи сармоягузорӣ ва идораи амволи давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошад. Ҳарчанд ғолиби озмунро коршиносони Сандуқи байналмилалии пул ва Бонки ҷаҳонӣ муайян хоҳанд кард, аммо рӯзномаи «Независимая газета»-и чопи Маскав аз қавли як мақоми дафтари раёсати Ҷумҳурии Тоҷикистон пешгӯӣ кардааст, ки дар озмуни мазкур Чин пирӯз хоҳад шуд. Аз рӯйи маълумоти ин рӯзнома, гӯё Душанбе аз сиёсати Маскав дилсард шудааст ва барои дарёфти сармоя озмуни «Кони Мансури Калон»-ро эълон доштааст.
Барои коркарди нуқраи кони мазкур солҳои қабл ширкати русии «Норылский никел» сармоягузорӣ кардан мехост, аммо ҳамакнун «Независимая газета» менависад, Русия бузургтарин кони нуқраро, ки Тоҷикистон барояш ваъда карда буд, нахоҳад гирифт. Ба андешаи таҳлилгарон, Тоҷикистон ба унвони кишвари мустақил, аз рӯйи сиёсати дарҳои боз ҳақ дорад музоядаи «Кони Мансури Калон»-ро озод эълон кунад. Вале бархӯрди рӯзномаи мазкур як навъ соҳибихтиёрии як кишварро дар анҷоми корҳои муҳим зери суол мебарад.
Дар айни ҳол ба таври расмӣ ғолиби озмун эълон нагардидааст.
«Хизмати чинӣ хатарнок аст»
Дар ҳамин ҳол, коршиносон бо назардошти пешгӯии баъзе мақомот дар мавриди пирӯзии Чин, таъкид бар он мекунанд, ки дар озмун бояд ба ягон ширкати сармоягузор ё давлати алоҳида имтиёзи бештар дода нашавад. Абдуғанӣ Мамадазимов, раиси Анҷумани сиёсатшиносони Тоҷикистон мегӯяд, дар чорабиние, ки соҳибкорони тоҷикистонӣ ва чинӣ вохӯрӣ доштанд, гуфта шуда, ки ҷониби Тоҷикистон мехоҳад яке аз ширкатҳои азими чинӣ дар коркарди «Кони Мансури Калон» иштирок кунад. Вай афзуд, ки вақте озмун эълон мешавад, бояд ҳамаи ширкатҳои азими ҷаҳон иштирок дошта бошанд ва ба ҳеҷ кадоми он имтиёзи бештар дода нашавад. Зеро, дар ин сурат, аз рӯи талаботи бозор рақобати солим сарфи назар мегардад.
Пешгӯии ғолиби озмун будани ширкати чинӣ дар ҳолест, ки соҳибназарон ва баъзе равшанфикрон аз афзудани шумораи чиниҳо изҳори нигаронӣ мекунанд. Ба андешаи Барзу Абдураззоқов, ҷомеашиноси тоҷик, омадани афғонҳо чандон хатаре надорад, нисбати он ки чиниҳо ба кишвари мо ташриф меоранд. Вай афзуд: «Вақте чиниҳо ба Тоҷикистон меоянд, пеш аз ҳама мақсади дурнамо доранд. Онҳо беҳуда барои мо туннелу роҳ намесозанд. Вақте мардуми қашшоқи чинӣ ба Тоҷикистон меоянд, дигар замини зебои тоҷиконро тарк кардан намехоҳанд. Хизмати афғон дурнамои сиёсӣ надорад, аммо хизмати чинӣ хатарнок аст. Ман ҳеҷ гумон ва бовар надорам, ки онҳо хизмати бепулу ройгон мерасонида бошанд».
Аммо дар ҳамин ҳол, Абдуғанӣ Мамадазимов, коршиноси масоили сиёсӣ мегӯяд, ки омадани соҳибкорони чинӣ хатаре барои Тоҷикистон надорад. Вале омадани муҳоҷирони чинӣ хатар дошта метавонад. Зеро соҳибкор ба ватанаш бармегардад, муҳоҷир мумкин аст дар Тоҷикистон монад.
Ба андешаи Ҳоҷимуҳаммад Умаров, профессор, доктори улуми иқтисод ҳоло ширкатҳои давлатии Чину Русия дар Тоҷикистон бештар фаъолият доранд. Аз назари сиёсати иқтисодӣ барои вобаста набудан ба ин ё он давлат, даъвати ширкатҳо ва соҳибкорон аз сектори хусусӣ ба суди Тоҷикистон хоҳад буд. Яъне, Тоҷикистон бояд на ба ширкатҳо аз сектори давлатӣ, балки ба хусусӣ такя кунад.

Тоҷикистон қудрат надорад…
Ба андешаи таҳлилгарон, Тоҷикистон қудрате надорад, ки коркарди маъдани «Кони Мансури Калон»-ро ба ӯҳда бигирад. Зеро кони мазкур яке аз конҳои бузурги нуқра дар ҷаҳон маҳсуб мешавад ва барои коркарди он сармояи зиёд лозим аст. Зулфиқори Исмоилиён, коршиноси масоили иқтисодӣ мегӯяд, ки коркарди ин кон бо тавони молию фаннии Тоҷикистон ғайриимкон аст. Чунки барои истеҳсоли нуқра ва дигар маъданҳо маблағи зиёд ва техникаҳои махсус лозим аст, ки кишвари мо аз ин имконот бархӯрдор нест. Ба ин хотир, давлати Тоҷикистон барои коркарди «Кони Мансури Калон» озмун эълон кардааст. Вай афзуд: «Ман ёд дорам, 5-6 сол қабл Тоҷикистон ба умеди он буд, ки Русия коркарди ин конро ба ӯҳда мегирад. Намедонам сабаб чӣ буд, вале коркарди нуқра аз ҷониби ширкати русӣ сурат нагирифт. Шояд ширкати русӣ дар музоядаи ин кон ширкат кунад, вале то ҷойе медонам, ширкатҳои бонуфузи хориҷӣ дар ин музояда тасмим доранд, ки ширкат кунанд ва дар коркарди нуқра саҳм бигиранд. Ҳоло маълум нест, ки дар коркарди ин кон як ширкати хориҷӣ саҳм мегирад ё якчанд ширкат. Аммо мақомоти Тоҷикистон бар ин назаранд, ки як ширкати аз тавони молию фаннӣ бархӯрдор ба коркарди нуқра бипардозад».
Чанд сол қабл, масъалаи дар дохил коркард кардани нуқраи ин кон ба миён омада буд. Он замон Сайфулло Сафаров, муовини раиси Маркази тадқиқоти стратегии назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон тасмими ширкати «Нор-никел»-ро дар мавриди коркарди мустақилонаи нуқра дар хориҷи кишвар на бар суди Тоҷикистон хонда, хостори рад кардани сармоягузориаш шуда буд.
Мухтор Фозилов, номзади илмҳои геология ва минералогия чунин андеша дошт, ки агар Тоҷикистон тавони молию фаннӣ дорад, бо қувваи худӣ маъданро истихроҷ кардан беҳтар аст. Вале дар назди кон шаҳрчае мавҷуд аст, ки барои кӯчонидани аҳолии он ва баҳри коркарди маъдан маблағи ниҳоят зиёд лозим меояд.
Ба андешаи Зулфиқори Исмоилиён, коркарди маъдан вобаста аст ба ширкати сармоягузоре, ки ғолиби озмун мегардад. Агар иқтидори ширкат аз лиҳози молию фаннӣ ниҳоят қавӣ бошад, дар дохили Тоҷикистон корхонае бунёд мекунад ва ба коркарди маъдан мепардозад.
Аммо дар қарордод гуфта мешавад, ки коркард дар дохил сурат мегирад ё дар хориҷ. Дар ҳамин ҳол, ба андешаи ин коршинос ҳарчанд ашёи нохолис арзиши паст дорад ва ба хориҷ коркард накарда интиқол додани он чандон ба фоидаи Тоҷикистон нест, вале дар сурати зарурӣ бояд ба коркарди маъдан дар хориҷ низ монеае ба вуҷуд наояд. Зеро аз ду сар давлати Тоҷикистон қудрати коркарди онро надорад. Аз тамоман коркард нашудани маъдан, беҳтар аст, ки нохолис бароварда шавад ва даромади муайяне ба буҷаи давлат ворид гардад.

«Норылский никел» чӣ гуна ширкат буд?
«Нор-никел»-ро дар Русия ва хориҷи он ҳамчун яке аз ширкатҳои бузургтарину босубот шинохтаанд. Никели истеҳсолкардаи ин ширкат дар бозори Русия ба андозаи зиёд паҳну машҳур шудааст. Ширкат бо чандин минтақаи кишвараш ва берун аз он шартномаҳои ҳамкорӣ баста, моҳи январи соли 2006 аз рӯи стандарти ҷаҳонии истеҳсолот соҳиби шаҳодатномаи фахрӣ шудааст. Шӯъбаҳои он дар Амрикои Ҷанубӣ ва Аврупои Ғарбию Осиёи Ҷанубу Шарқӣ фаъолият доранд. Маҳсулоти ширкат дар соҳоти мошинсозӣ, истеҳсоли таҷҳизоти барқӣ ва саноати химиявӣ васеъ истифода бурда мешавад.
Солҳои 20-30-и садаи гузашта дар нимҷазираҳои Таймир манбаъҳои мису никел кашф шуд. Дар ин замина ширкатҳое ташкил ёфтанд, ки акнун ба «Нор-никел» тааллуқ доранд. Соли 1993 бо қарори президенти Федератсияи Русия «Нор-никел» ба ҷамъияти саҳомии русии истеҳсоли металҳои ранга ва қиматбаҳо табдил ёфта, баъдтар ба музояда гузошта шуд. Охири солҳои 1995 ҷамъият аз ҷониби давлат ба ихтиёри идораи «Интерос» гузашт.

«Сирри давлатӣ»-ро харидан мумкин аст?
Мувофиқи маълумоти расонаҳои хабарӣ, «Кони Мансури Калон» чорумин кони бузургтарини нуқра дар ҷаҳон аст, ки солҳои 70-80 таҳқиқ шудааст. Захираи он қариб 1 миллиард тонна маъдан аст, ки ҳар тоннааш 49 грамм нуқра дорад. Захираи умумии нуқраи кон 50 ҳазор тоннаро ташкил медиҳад. Устоди факултаи геология ва маъдани Донишгоҳи милли Тоҷикистон Мухтор Фозилов таърихи кашфи ин конро ба асрҳои 7-8 нисбат медиҳад. Кони мазкур аз ҷониби чиниҳо қисман коркард шуда, номи «Кӯҳи Сим»-ро гирифта будааст. Аввал ин кон ҳамчун кони нуқра истифода намешуд, зеро ба нуқра аҳамият намедоданд. Ҳамин буд, ки сурбу руҳро ҷудо карда мегирифтанду нуқра дар партовҳо мерафт. Баъди асри 10 истеҳсолот дар ин кон қатъ мегардад. Аз ҳамин давра сар карда, то солҳои баъд аз инқилоб маъхазҳо маълумоте надоштанд. Соли 1925 дар мавзеи «Кӯҳи Сим» олимони Шӯравӣ, аз ҷумла Борис Николаевич Раследов корҳои омӯзишӣ мегузаронанд ва ин кон аз сари нав кушода мешавад. Баъдтар, аз соли 1985-1988 фаъолият дар самти омӯзиши маъдан пурзӯр мегардаду он номи «Кони Мансури Калон»-ро мегирад.
Масъулини идораи Геологияи тоҷик аз додани маълумот дар бораи «Кони Мансури Калон» худдорӣ карданд. Дар ин ниҳод мегӯянд, ки маълумот додан дар бораи ин кон аз сабаби ба «сирри давлатӣ» дохил шуданаш мамнӯъ аст. Ин дар ҳолест, ки чанд сол қабл расонаҳои хабарӣ дар бораи «Кони Мансури Калон» маълумотҳо пешниҳод кардаанд, ки дар он вақт ширкати «Норылский никел»-и русӣ хостори сармоягузорӣ ба он шуда буд. Аммо масъулини идораи мазкур мегӯянд, ки барои дарёфти маълумот ба Кумитаи сармоягузорӣ муроҷиат кунем, мумкин аст дар он ҷо харида шавад. Вале, оё имкони «сирри давлатӣ»-ро харидан вуҷуд дошта бошад?

Исфандиёр ХАЛИЛОВ

«Бузкашии журналистон»…

Ё қарори нав бо қонуни кӯҳна ҷанг эълон карданист?

То ба охир расидани соли 2009 ҳамагӣ як моҳу чанд рӯзи дигар боқӣ мондааст ва онро метавон «Соли пуштибонӣ ва ҷанг бо ВАО» номид. Зеро пас аз сипарӣ гаштани моҳи аввали соли 2009 барои ба қавле «пуштибонӣ» аз васоити ахбори омма аз ҷониби Президент Эмомалӣ Раҳмон фармони наве имзо шуд. Яъне, «Вокуниши шахсони мансабдор ба маводҳои танқидиву таҳлилии ВАО», ки сару садоҳои зиёдеро ба бор овард. Фармони мазкур вазирон ва роҳбарони муассисаҳои давлатиро вазифадор мекард, то ба танқид ва таҳлилҳои ВАО вокуниш нишон диҳанд ва бо расонаҳо ҳамкории бештаре дошта бошанд.
Дар ин муддат аксар мансабдорон ба дарки ин фармон рафта, масъулият нишон медоданд. Бархеи дигар барои паст задани шаъну шарафи журналистон онро дастак карда, ҷавобҳои пур аз таҳқири шахсияти журналист менавиштанд. Гурӯҳи сеюм умуман онро ба эътибор намегирифтанд.
Он замон ин фармонро ҷониби масъулони расонаҳо истиқбол карда буданд, ки ахиран Президенти мамлакат бо ин фармон то ҷое нақши матбуот, хусусан мавқеи журналистонро баланд хоҳад бардошт.
Дар ҳамин ҳол, барои ҳарду ҷониб — ҳам журналистон ва ҳам мансабдорон як навъ ҳисси тарсро бедор карда буд. Яъне, журналистон аз он ҳарос доштанд, ки мансадорон метавонанд дар иҷрои ин фармон сӯистифода кунанд ва барои матбуот мушкилие низ пеш ояд. Ва аксар ҷавобҳои дар рӯзномаҳо нашршуда собит сохт, ки чунин ҳам карданд.
Аммо мансабдорон аз он нигарон шуданд, ки баръакс рӯзноманигорон аз ин фармон истифода карда, ҳаргунае хоҳанд онҳоро танқид ва ҳатто таҳқир мекунанд.
Он замон дафтари матбуоти Президенти ҷумҳурӣ ин фармонро чунин шарҳ дода буд, ки ҳадаф аз он рушди матбуот ва дигар воситаҳои ахбори оммаи озод ва беҳтар гардидани дастёбии онҳо ба иттилооти расмӣ мебошад. Пас аз даҳ моҳи дигар қарори дигаре баромад, ки ин фармонро инкор мекунад.

Кӯмак хостан аз ВАО
Барои сохтмони НБО-и «Роғун» низ Президент ба кӯмаки мардум рӯй овард ва аз ҳар як шаҳрванди тоҷик даъват кард, то саҳми худро дар он гузоранд. Албатта, аз журналистон низ, ки аҳли ҷомеа ҳисоб мешаванд, даъват карданд, то барои сохтмони нерӯгоҳи «Роғун» кӯмаки молӣ кунанд. Ва ин муроҷиат аз тарафи хабаргузории миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон «Ховар» сурат гирифт, ки ба ҳукумати кишвар тааллуқ дорад. «Ховар» дар муроҷиатнома аз ирсоли музди кормандони худ барои сохтмони «Роғун» хабар дода, аз ҳамаи хабарнигорон ва расонаҳои хабарӣ даъват кардааст, ки ба чунин иқдом пайравӣ кунанд.
Вале вокуниши натанҳо рӯзноманигорон, балки тамоми аҳолии кишвар ба ин даъват гуногун буда, на ҳама омодаанд ба тарзи «саҳмгузорӣ» дар сохтмони «Роғун» маблағ ҷудо кунанд. Яъне, барои як қишри ҷомеа маоши дурӯза 5-10 сомониро ташкил медиҳад, барои дигаре 20-30 ва барои саввумӣ аз 40- 50 сомонӣ боло аст, ки ҳар кадоме вобаста ба дороияш ин маблағро дар як бор хӯрок хӯрдан сарф мекунад. Аммо чун мардум ба мансабдорон ва роҳбарони масъули соҳа боварӣ надоранд, намехоҳанд ба ин тарз маблағгузорӣ кунанд. Зеро дар сохтмони нерӯгоҳи «Сангтӯда-1» чунин кӯмак сурат гирифта буд. Яъне, саҳмияҳоро мардум харидорӣ карданду намедонанд, ки он ба ҷайби кӣ рафт.
Ҳамчунин, бархеи дигар ба ин боваранд, ки бо ин тарзи кӯмак мушкили сармоягузории «Роғун» ҳал нахоҳад шуд ва бояд ба сармоягузорони хориҷӣ муроҷиат кард. Аммо саволи дигаре дар ин маврид пайдо мешавад, ки чаро сармоягузорони бузурги хориҷӣ вақтҳои охир нисбати Тоҷикистон камтаваҷҷӯҳ шудаанд? Ваъда мекунанд, вале бо гузашти чанд муддат хомӯш мешаванд. Дар ҷавоб ба ин савол ҷуз бо таҳлилҳои созмонҳои хориҷӣ дар мавриди ба авҷи аъло расидани ришва дар Тоҷикистон бовар кардан, чорае нест. Ин боис гашта, ки ҳатто донорҳои хориҷӣ аз маблағгузорӣ кардан ба кишвари мо рӯз ба рӯз даст кашида истодаанд.
Масалан, созмонҳои байналхалқӣ, мисоли сафирон, намояндагони донорҳо ва институтҳои молиявӣ дар як ҳисоботи худ чунин қайд кардаанд: «Ришва дар тараққиёти Тоҷикистон таъсири манфӣ гузошта, кӯмакҳои самарахабхши байналхалқиро нобуд месозад, боварии мардумро ба ҷараёни гузараши иқтисодӣ кам намуда, камбизоатиро афзун менамояд».
Дар ҳамин ҳол, бархе мегӯянд, ки муроҷиати Президент низ ба ҳамин хотир аст, ки дигар умед ба сармоягузорони хориҷӣ надорад. Ин аст, ки Эмомалӣ Раҳмон ба Вазорати молия дастур додааст, то баргаи саҳмияҳои «Роғун»-ро ба зудӣ нашр ва сар аз соли оянда ба фурӯш барорад.
Аммо, тибқи пешниҳодҳои созмонҳои байналхалқӣ, садди ришваро дар ҳамон ҳол гирифта мешавад, ки саравал Тоҷикистон бояд кори ҳукуматашро шаффоф гардонад. Масалан, ҳукуматро зарур аст, ки қувваи қонуниро ба конвенсияҳои байналхалқии вобаста ба ришва супорад.
Масалан, мувофиқи маълумоти созмони Шаффофияти байналмилалӣ, ки ҳамасола рӯйхати кишварҳои фасодзадаро нашр мекунад, имсол Тоҷикистон аз ҷойи 151-ум ба ҷойи 158-ум фаромадааст.
Дар робита ба ин як мисоли натиҷаҳои аудити Бонки миллии Тоҷикистон дар давраи сарварии Муродалӣ Алимардонов басанда аст, ки мавқеи кишварро пойин барад. Воқеан, агар ришва дар сатҳи ҳукумати мо набошад, чаро касе аз курсинишинони болоӣ вобаста ба ин садо баланд накард? Ё Ҳукумат аз гуноҳи Алимардонов гузашт?
Ва ё бо сохтани масҷиде он маблағи ҳангуфтро ҳисобӣ карданд?
Агар вазъ чунин бошад ва агар маблағҳои ба НБО-и «Роғун» ҷудогардида шаффоф сарф нагардад, даҳ соли дигар ҳам аз мардум маблағ ҷамъ кунанду грантҳои хориҷӣ гиранд ҳам, сохтмони он ба охир нахоҳад расид.

Маҳрумияти журналистон
Тавре дар боло қайд кардем, соли 2009 соли журналистикаи тоҷик буд. Мисоли дигар, бо таъсири бӯҳрони молӣ матбуоти давраӣ низ ба мушкилот рӯ ба рӯ гардидааст ва аз ҳукумату мақомоти дахлдори кишвар хостгори он шуда буданд, ки дар давраи бӯҳрони молӣ расонаҳоро аз пардохти андоз озод кунанд.
Мутаассифона, касе аз сатҳи ҳукуматӣ ба ин арзи журналистон нарасид. Озод кардан як сӯ истад, ҳатто кам накарданду бар замми ин, қароре бароварданд, ки дастрасӣ ба иттилоъро маҳдудтар сохт. Яъне, аввал ба суратҳисоби мақомоти давлатӣ пул пардохт намуда, баъд иттилоъ мегирӣ.
Аҷиб наменамояд, ки дар аввал барои ҳамкории мансабдорон бо журналистон як фармон мебароранду баъдан тибқи қарори дигар дастрасии онҳоро ба иттилоот маҳдуд мекунанд?! Бовар намекунед?
Тибқи ин санад ҳар нафар ва ё муассисае, ки ниёз ба маълумот дорад, онро аз идора ва муассисаҳои давлатӣ бар ивази пардохт намудани пул мегирад.
Ҳамчунин, дар он гуфта мешавад, ки идораҳои давлатӣ иҷоза доранд, ки иттилои худро вобаста ба аҳамияти он нархгузорӣ кунанд. Фарқ надорад, ки он хаттӣ аст ва ё шифоҳӣ ва барои ҳар саҳифаи маълумот на бештар аз 25 сомонӣ ва аз соли оянда 35 сомонӣ нархгузорӣ хоҳад шуд.
Аммо бояд гӯям, ки қарори мазкур фармон оид ба «Вокуниши шахсони мансабдор ба маводҳои танқидиву таҳлилии ВАО» як тараф истад, ҳатто Қонуни «Матбуот ва дигар ВАО»-ро ба як нӯл зад! Масалан, дар моддаи 1-и Қонун чунин омадааст: «Воситаҳои ахбори омма аз идораҳои матбуоти даврӣ, радиою телевизион, агентиҳои иттилоотӣ, дигар муассисаҳое, ки ахбори омма нашр мекунанд, иборат аст.
Мувофиқи ҳамин Қонун воситаҳои ахбори омма — рӯзномаю маҷаллаҳо, бюллетенҳо ва дигар нашрияҳои даврӣ, ки барои дар байни мардум интишор кардан пешбинӣ шудаанд ва дар се моҳ на камтар аз як маротиба нашр мешаванд, ҳамчунин барномаҳои телевизиону радио, кинохроника, хабарҳои агентиҳои информатсионӣ, сабтҳо ва барномаҳои аудио ва аудиовизуалӣ мебошанд».
Модоме иттилоъ пулакӣ шуд, журналист чӣ гуна метавонад аз навигарие мардумро огоҳ созад? Ва аҷибии дигар дар он аст, ки иттилоъ барои журналистони давлатӣ бепул асту барои кормандони ВАО-и хусусӣ пулакӣ. Магар бо ин гуна қарор рахнаи бе ин ҳам бавуҷудомадаи миёни журналистони давлатӣ ва хусусӣ васеъ намешавад? Магар ин тафриқаандозӣ аз ҷониби Ҳукумат нест?
Дар ҳоле, ки тибқи моддаи 30-и Қонуни «Матбуот ва дигар ВАО» зери мафҳуми «журналист» новобаста аз давлатӣ ва ғайридавлатӣ будан, ҳама баробар аст. Яъне, «таҳти номи журналист шахсе дониста мешавад, ки барои воситаҳои ахбори омма мавод ҷамъ мекунад, менависад, таҳрир менамояд ё тайёр мекунад ва бо воситаи ахбор шартномаи меҳнатӣ дорад ё ин ки бо ваколати ҳамин воситаи ахбор ба ин кор машғул аст». Ё фаъолияти журналистони давлатӣ аз журналистони ғайридавлатӣ фарқ дорад?
Ҳамчунин, дар моддаи 5-и Қонуни зикршуда омадааст: «Ташкилотҳои давлатию сиёсӣ ва ҷамъиятӣ, ҳаракатҳо ва шахсони мансабдор вазифадоранд, ки ба воситаҳои ахбори омма маълумоти заруриро диҳанд».
Агар чунин қарор қабул кардем, ин моддаи Қонунро кӣ иҷро мекунад? Ё онро ҳам тағйир медиҳем?
Бо тағйир додани ин модда ва қарори дар боло қабулнамуда, на танҳо ҳуқуқи журналистон, балки тамоми мардумро поймол хоҳем кард. Зеро дар моддаи 27-и Қонуни «Матбуот ва дигар ВАО» омадааст, ки «Шаҳрванд ҳақ дорад, ки тариқи воситаҳои ахбори омма фавран дар бораи фаъолияти мақомоти давлатӣ, иттиҳодияҳои ҷамъиятӣ ва шахсони мансабдор маълумоти аниқ ба даст орад.
Воситаҳои ахбори омма ҳуқуқи аз мақомоти давлатӣ, иттиҳодияҳои ҷамъиятӣ ва шахсони мансабдор гирифтани ахборро доранд. Мақомоти давлатӣ, иттиҳодияҳои ҷамъиятӣ, шахсони мансабдор ба воситаҳои ахбори омма маълумоти зарурӣ дода, барои шинос шудан бо ҳуҷҷатҳо имконият муҳайё мекунанд…».
Магар ҳангоми қабули қарор ин моддаҳои қонуни натанҳо журналистон, балки тамоми ҷомеаро ба назар гирифтаем? Ё шояд гумон мекунем, ки ҳама мардум рӯзномаву маҷаллаҳои давлатиро мехонанд? На, ба ин савол метавонам бо боварӣ ҷавоб гӯям, ки агар обунаи маҷбурӣ набошад, аксари онҳоро касе варақгардон ҳам намекунад.
Дар ҷойи дигари ҳамин модда оид ба саркашии мақомот ва шахсони мансабдор аз додани иттилоъ, моддаи 34 дар бораи вайрон кардани Қонуни «Матбуот ва дигар ВАО» ва моддаи 36 «Норавоии монеъшавӣ ба фаъолияти қонунии касбии журналист» низ омадааст.

Далелҳои «кайҳонӣ» меафзояд
Санаде, ки маълумотро барои журналистон пулакӣ карданист, чӣ таъсири мусбату манфие хоҳад дошт ва муносибати ноширони нашрияҳову муассисони шабакаҳои мустақили радиою телевизионӣ нисбати он чӣ гуна хоҳад буд? Фикр мекунам, ин санад қурбе пайдо намекунад, ки лоиқи ситоиш бошад, зеро муҳити имрӯзаи журналистикаи тоҷик хеле-хеле бӯҳронзада аст. Аз ин лиҳоз, таъсири санади нав метавонад журналистонро як навъ ба бузбозӣ андозад. Ба ин маънӣ, ки акнун онҳо, бахусус намояндагони васоити ахбори оммаи мустақил ба «бузкашӣ» медароянд ва ин падидаи номатлуберо бар тани бе ин ҳам лоғари касбият мӯҳр мекунад. Яъне, журналист акнун манбаи иттиллои журналисти дигар мешавад. Мавзӯъҳо такрор меёбанд, маълумоти носара рӯи саҳифаҳо мерезад, шумори факту далелҳои «кайҳонӣ» меафзояд. Натиҷа ин мешавад, ки шояд баъзе беҳтарин нашрияҳои сиёсии кишвар низ ба матбуоти зард мубаддал гарданд. Дар умум, ин падида бар зарари ҳам ВАО-и мустақилу давлатӣ, ҳам ниҳодҳои мухталиф ва ҳам мардуми кишвар аст. Дар ин миён, шояд хабарнигорони бурунмарзӣ дар сойтҳои иғвоангезашон теъдоди матолиби мухолифу манфиатҷӯёнаи худро ба маротиб афзун созанд. Барои садди роҳи чунин як иғвоангезӣ шудан бошад, ҳатто пешсафтарин медиа — магнатҳои Тоҷикистон бе кӯмаки вазоратҳои кишвар коре карда наметавонанд. Пас, вой бар мо, агар вазоратҳо барои ҳамкориҳои судманд аз ВАО пул талаб доранд!

Саида ҚУРБОНОВА, БМСТЖ

«Дар майдони холии бешароит рақс кардан мушкил аст»

18-уми ноябри соли ҷорӣ яке аз асосгузорони матбуоти муосири тоҷик дар даврони истиқлолияти давлатӣ Ҷамъияти дорои масъулияти маҳдуди «Чархи гардун» зодрӯз дорад. ҶДММ «Чархи гардун» аз соли 1994 дар фазои иттилоотии Ҷумҳурии Тоҷикистон фаъолият мекунад. Шумораи нахустини аввалин нашрияи ин ширкати иттилоотӣ — ҳафтаномаи «Дайджест-пресс» соли 1994 аз чоп баромадааст. Ба ҳамин хотир, тасмим гирифте сӯҳбате дошта бошем бо муассиси ҶДММ «Чархи гардун», ҳамзамон, раиси Иттифоқи журналистони Тоҷикистон Акбаралӣ Саттор.

— Мӯҳтарам Акбаралӣ Саттор! Қаблан Шуморо ҳамчун муассиси ҶДММ «Чархи гардун» ба муносибати зодрӯзи ҷамъияти мазкур муборак мегӯем. Лутфан мегуфтед, ки нияти таьсиси чунин як ҷамъият аз куҷо маншаъ гирифт?
— Аслан бо як сухан метавон гуфт, ки зиндагӣ маҷбур кард. Ман журналист будам, мудири шӯъбаи сиёсат ва ҳаёти байналмилалии рӯзномаи «Садои мардум». Вале мушкилоти зиндагӣ пеш омаду аз кор рафтам. Ба тиҷорат машғул шудам. Аслан аз Чин бор меовардам ва баъди чанд вақт бозоршинӣ ҳам кардам. Бо вуҷуди соҳиби дипломи Санкт — Петербург буданам шарм намедоштам. Он замон давраҳои ҷанг буд. Як рӯз ба хулосае омадам, ки рисолати ман дар зиндагӣ фақат бозоршинӣ нест. Беҳтараш ба ягон коре машғул шавам, ки ба касбияти ман наздик бошад. Ба майнаам кушодани як рӯзномае бо забони русӣ омад. Ҳамин тавр, 18-уми ноябри соли 1994 нахустин шумораи нашрияи «Дайджест-прсес» бо теъдоди 6000 нусха ба табъ расид.
— Бархе бар ин назаранд, ки танҳо бо сабаби холӣ будани фазои иттилоотӣ дар солҳои 90-ум нашрияҳои Шумо тавонистанд зуд ба майдони матбуот ворид шаванду нуфуз ёбанд. Агар аз ин нуқтаи назар баҳогузорӣ кунем, пас касбияти кормандон он замон дар кадом сатҳ буд?
— Шояд бисёриҳо савол диҳанд, ки чаро «Дайджест-пресс тез муваффақ шуд ва ё, шояд майдон холӣ буд? На, бозор холӣ ҳам набуд. Ҳамон шабу рӯз аз ҳама сертеъдодтарин рӯзнома нашрияи «Курьер Таджикистана» буд, дуюм «Вечерний Душанбе», ки 60 — 70 ҳазор нусха мебаромад. «Бизнес и политика» 40000 теъдод дошт. Яъне, иддаое, ки гӯё мо дар майдони холӣ ба миён омадаем, нодуруст аст. Вале нашрияҳои тоҷикизабони хусусӣ қариб ки вуҷуд надоштанд. Соли 1996 «Чархи гардун» таъсис ёфт ва солҳои минбаъда бисёр ҳафтаномаҳое, ки имрӯз дар бозор ҳастанд. Аз ҳамин нигоҳ, мегӯям, ки дар майдони холии бешароит ҳатто рақс кардан бисёр душвор аст.
«Дайджест — пресс» як шакли нави ҳафтанома буду усули пешниҳоди мақолаҳо тамоман нав. Мо аз стандартҳои пешинаи Шӯравӣ даст кашидем ва ба стандартҳои бозорӣ рӯ овардем. Шояд яке аз сабабҳои зуд нуфуз ёфтан низ ҳамин буд. Дар мавриди касбият бошад, ҳаминро қайд менамоям, ки вақте кормандон корфарморо қонеъ намекунанд, аз кор холӣ мешаванд. Қоида ҳамин аст. Лекин дар шароити имрӯза, ки кадрҳо намерасанд, маҷбур мешавӣ баъзан гузашт кунӣ, баъзан ёд диҳӣ.
— Ҳолате вуҷуд дошт, ки ба таъсису фаъолияти ҳафтаномаи «Чархи гардун» халал расонида бошад? Дар назар аст ҳам ҷиҳати молӣ ва ҳам маънавию фардӣ.
— Аслан, ҳамон вақт ҳам ягон мушкилоти азқайдгузаронӣ набуд, ҳоло низ нест. Умуман, аз нигоҳи ҳуқуқӣ ба қайд гирифтани як ҳафтанома ё рӯзнома дар Тоҷикистон чандон мушкилоте надорад, агар аз чаҳорчӯбаи қонун берун набароем. Ягон мушкилӣ ҳангоми гузаштан аз қайди давлатӣ набуд, чун мо ҳафтаномаи фарҳангии иттилоотии худамонро муаррифӣ карда будем. Мушкилот дар нарасидани қоғаз буд. Ҳолатҳое мешуд, ки нашрияро тайёр мекардему қоғаз надоштем. Ана дар ҳамин ҳолатҳо танҳо 50 фоизи талаботи мизоҷонро қонеъ мекардем.
— Чун ҳафтаномаи «Чархи гардун» нашрияи маърифативу фарҳангист, бархе чунин мешуморанд, ки матолиби чунин нашрияҳо барои ба вуҷуд овардани баҳси ҷиддие қодир нестанд. Назари шумо чист?
— Ҳар як рӯзнома ё ҳафтанома пеш аз баромадан худашро муаррифӣ мекунад, ки ҷамъиятист, ё сиёсӣ ва ё фарҳангӣ. Вақте ки «Чархи гардун» баромад, даъвои баррасии мавзӯъи ҷиддии сиёсиро надошт. Аз аввал дар нашрия навишта будем, ки ин ҳафтаномаи фарҳангии иттилоотӣ аст. Дар шумораҳои аввал «Чархи гардун» асосан се самт дошт; иттилооти фарҳангӣ, муаррифии аҳли фарҳанг ва ба куҷо рафтани фарҳангиён. Зеро, баъди ҷанг мо намедонистем, ки қисме аз аҳли фарҳангамон куҷо шуданд. Варзишгаронамон ба кадом кишвар рафтанд? «Чархи гардун» дунболагири мавзӯъҳое буд, ки ҳар як фарде, ки дар ин ҷомеа нақш дошт, кӯшиш мекардем ӯро ёбем. Дигар самти фаъолияти мо фарҳанги оилавӣ буд. Аввалин шуда мо чунин мавзӯъҳоро баррасӣ намудем, зеро медонистем, ки аз аҳамият холӣ нестанд. Чунки ҳамон шабу рӯз зани тоҷик, умуман, оилаи тоҷик аламзада буд. Ҳамон вақтҳо фарзандони беҳтарини Тоҷикистон кушта шуда буданд ва мардум намедонистанд ба куҷо муроҷиат кунанд. Дар «Чархи гардун» мавқеъ ё хизматҳои Нӯъмон Низомӣ, яке аз журналистони машҳур, бисёр ҳам назаррас аст. Зеро ӯ гӯшае дошт бо номи «телефони боварӣ» ва мардуми бисёре меомаданду дарди дил мекарданд, ба он андоза, ки худамон бовар надоштем. Ба ман бисёр вақт савол медоданд ки «шояд худатон мебофед ҳамин навиштаҳоро?». Ман мегуфтам, ки «биёед, як маротиба худатон дар пеши телефони боварӣ шинед, мебинед гап дар куҷост».
Як самти дигари фаъолияти «Чархи гардун» ҳамон вақтҳо баррасии мавзӯъҳои ахлоқи исломӣ буд. Кӯшиш кардем то қадри имконпазир мардумро ба дарки дурусти ахлоқи ҳамида даъват намоем. Мақсади самт ҳамин буд, ки то ҳозир ҳаст.
— Нашрияи маърифативу фарҳангиеро мисол оварда метавонед, ки фарҳангитар аз «Чархи гардун» бошад?
— Ман аслан муқоисакуниро бад мебинам. Умуман қабул надорам, вақте ки «Чархи гардун»-ро мегиранд ва бо ягон рӯзномаи дигар муқоиса мекунанд. Ман ҳеҷ гоҳ муқоиса намекунам, ки чаро «Оила» ин хел асту дигараш он хел. Ҳар як нашрия хонандаи худро дорад.
— Дар мавриди рақобат чӣ гуфтание доред?
— Ман агар даҳ ҳазор хонанда дошта бошам, боз беҳтар кор мекунам. Ин бозор аст, вале аслан, бозори хароб. Вақте ки ду ҳамсоя камбағал бошанд, ҳама вақт миёнашон ҷанҷол аст. Агар дуто бой бошанд, гов ё гӯсфанд мекушанду ҳамдигарро сари хон даъват мекунанд. Ҳама нофаҳмиҳои журналистони тоҷик, ки имрӯз ба назар мерасад, аз камбағалии худи онҳост. Вақте пул надоранд, хаёл мекунанд, ки хонандаи онҳоро Акбари Саттор гирифтааст ё Шарифи Ҳамдампур ё каси дигар. Вале муҳим ин аст, ки касбиятро ба инобат гирем. Агар ман «Зан ва мард» мебарорам, бояд психологияи зану мардро донам, бояд мавзӯҳоеро бардорам, ки ба манфиати барҷо мондани оилаҳо бошад. Ҳозир бинед, ки дар тамоми ҷаҳон раванди аз байн рафтани оилаҳо ҳаст. Дар ин маврид мо зиёд мушкилотро мекушоем, аммо даъвои нашрияи сиёсӣ буданро надорем. Яъне, «Зан ва мард» ҳафтаномаи оилавист. Метавон «Вечерний Душанбе»-ро бо «Азия плюс» муқоиса кард ё бо ягон газетаи русию сиёсӣ.
Ман ҳар як нашрияро меомӯзам, вале ҳаргиз намегӯям, ки ин нашрия паст асту аз ман баланд. Ҳар кас дар самти худаш коре карда истодааст. Кӣ муваффақ аст, кӣ не, худ маълум мешавад.
Боз як бори дигар мегӯям, ки ҳамаи бадбахтии журналистикаи тоҷик набудани як савдои хурду миёна аст. Вақте реклама нест нашрияҳо бисёр қашшоқанд. Ман теъдоди ҳамаашонро медонам. Медонам, ки кӣ чанд пул меёбад. Лекин пули ягон касро ҳисоб намекунам. Фақат ҳамин чизро мегӯям, ки ҳама мушкилоти ҳамдигарсиёҳкунӣ дар матбуот сари маблағ аст. Бозор хуб бошад, хонандаи хуб бошад, ҳар кас хонандаи худашро ёфта метавонад. Фикр мекунам, ки ин нофаҳмиҳо аз байн мераванд.
— Таври маълум, соли 1994 аввалин нашрияи ҶДММ «Чархи гардун» — «Дайджест — пресс » ба таъб расидааст. Чаро ҳафтаномаи «Чархи гардун» не?
— Аслан мо хостем як номи малеҳи хуби тоҷикӣ бошад. Он вақт корхонаи хусусӣ бо номи «Рамз» доштем, вақте ки «Дайджест — пресс» чоп мешуд. Баъдан, ширкатамон ҶДММ «Чархи гардун» номгузорӣ шуд, зеро мо дар Тоҷикистонем. Дигар ин ки, ин ном аз аввал ба ман маъқул буд.
— Айни замон чанд нафарро ба кор фаро гирифтаед?
— Дар ширкати мо 50 нафар корманд кор мекунанд, лекин ҷойҳои корӣ зиёд дорем.
— Чун номи ЧДММ «Чархи гардун» ба номи ҳафтаномаи «Чархи гардун» аст, баъзе нафарон муваффақияти Шуморо аввалан дар таъсиси ҳамин ҳафтанома мебинанд. Ҳаст санае, ки ин ҳафтанома бароятон хурсандии беинтиҳо ва фаромӯшнашаванда оварда бошад?
— Барои ман санаи беҳтарин — ин рӯзи таваллуди фарзандони ман аст, ки 4 нафаранд. Барои ман дар кадом сана баровардани рӯзнома муҳим нест. Муҳим донистани он аст, ки кадом рӯз нашрия маблағи худашро мепӯшонад. Рӯзе, ки рӯзнома хароҷоти худашро пӯшонд, ҳамон рӯз санаи хурсандӣ мешавад.

Мавзуна АБДУЛЛОЕВА, БМСТЖ

НА ВСТРЕЧУ К ВЫБОРАМ МАДЖЛИСИ ОЛИ И МЕСТНЫХ МАДЖЛИСОВ НАРОДНЫХ ДЕПУТАТОВ 2010 ГОДА

К Президенту РТ Эмомали Рахмон
К ЦКВР Республики Таджикистан
К политическим партиям Таджикистана
Обращение и предложения Председателя Социал – демократической партии Таджикистана 7 ноября 2009 года г. Душанбе

В дополнение к Обращению и предложениям Политического Совета Социал-демократической партии Таджикистана от 5 ноября 2009 года,
Еще раз подчеркивая важность этого Обращения и предложений Политического Совета СДПТ, а также целей и задач данного Обращения,
Исходя из законодательных полномочий Президента Республики Таджикистан, ЦКВР Республики Таджикистан и главной законодательной задачи политических партий — формирование политической воли избирателей,
Беря во внимание Заявления и Заверения Президента Республики Таджикистан о том, что он станет гарантией организации и проведения свободных, прозрачных и справедливых выборов в Таджикистане 2010 года,
В целях обеспечения свободных, демократичных и справедливых выборов и формирования Маджлиси Оли Республики Таджикистан, обеспечения объективности и эффективности законодательного процесса и действительного обеспечения реализации ст. 64 Конституции Республики Таджикистан,
Считаю важным выступить с данным Обращением к Президенту Республики Таджикистан, ЦКВР Республики Таджикистан и политическим партиям Республики Таджикистан и внести для рассмотрения и принятия решения следующие предложения:

1. Президенту Республики Таджикистан по итогам выборов в Маджлиси Оли и местные маджлиси народных депутатов Республики Таджикистан в целях укрепления политического плюрализма не только в Маджлиси намояндагон, но и в Маджлиси милли Маджлиси Оли Республики Таджикистан предлагаю используя свое конституционное правомочие по формированию Маджлиси милли Маджлиси Оли Республики Таджикистан предложить в члены Маджлиси милли МО Республики Таджикистан 8 человек – по одному от 8 зарегистрированных политических партий Таджикистана.
2. В целях усиления роли женщин в законодательном органе власти Республики Таджикистан и обеспечения не по квоте, а на основе прозрачной, демократичной и конкурентной избирательной кампании, более высокое представительство женщин – депутаток в Маджлиси намояндагон Маджлиси Оли Республики Таджикистан предлагаю, по общей договоренности и согласованию со всеми участниками избирательного процесса, в особенности, между ЦКВР, политическими партиями и избирателями, кроме включения в списки политических партий и самовыдвижения своих кандидатур наравне с мужчинами, выделить по республике 9 одномандатных избирательных округов (1 в г. Душанбе, 2 по РРП, по 3 в Хатлонской и Согдийской областях) для выдвижения по этим округам кандидатов в депутаты Маджлиси намояндагон Маджлиси Оли Республики Таджикистан только из числа женщин;
3. В целях развития межпартийной конкуренции и развития роли и значения политического лидерства в Таджикистане, всем руководителям политических партий страны, в частности, председателям и заместителям председателей политических партий, предлагаю, кроме включения своих кандидатур в общепартийные списки от политической партии по единому республиканскому избирательному округу, по своему выбору выставить свои кандидатуры по одному из одномандатных избирательных округов по выборам в Маджлиси намояндагон Маджлиси Оли Республики Таджикистан.

Председатель СДПТ  Рахматилло ЗОЙИРОВ

К Президенту РТ Эмомали Рахмон
К Маджлиси Оли Республики Таджикистан
К Центральной комиссии по выборам и референдумам РТ
К политическим партиям Республики Таджикистан
К избирателям Республики Таджикистан.
Обращение и Предложения Политического Совета Социал – демократической партии Таджикистана 5 ноября 2009 года г. Душанбе
Всесторонне и глубоко обсудив и проанализировав ситуацию, возникшую накануне выборов в Маджлиси Оли и местные маджлиси народных депутатов 2010 года,
Отмечая важность и судьбоносность организации и проведения действительно демократичных, прозрачных и справедливых выборов в Республике Таджикистан в 2010 году,
С учетом практического опыта организации и проведения выборов в Таджикистане за период с 1995-2008 годов,
И особенно, взяв за основу Заявления Президента Республики Таджикистан о том, что он станет гарантией организации и проведения свободных, прозрачных и справедливых выборов в Таджикистане 2010 года,
Политический Совет Социал-демократической партии Таджикистана принимает настоящее Обращение в адрес основных субъектов и организаторов избирательного процесса, особенно Президента Республики Таджикистан как гаранта организации и проведения свободных, демократических и справедливых выборов в Таджикистане и предлагает рассмотреть следующие восемь предложений:

1. Президенту Республики Таджикистан предлагаем во имя соблюдения и исполнения ст. 64 Конституции Республики Таджикистан приостановить свое членство и председательство в НДПТ на время организации и проведения выборов Маджлиси Оли и местных маджлисов народных депутатов 2010 года. И поскольку, президент Республики Таджикистан не имеет права быть депутатом Маджлиси намояндагон Маджлиси Оли Республики Таджикистан запретить НДПТ использование портрета и выступлений президента Республики Таджикистан в СМИ и других агитационных плакатах и целях;
2. Президенту Республики Таджикистан предлагаем формировать состав ЦКВР по принципу по 1 человеку от 8 политических партий (8 человек) и 7 человек из числа беспартийных граждан, соответственно избирать председателя, заместителя председателя и секретаря ЦКВР из числа беспартийных граждан.
3. Разрешить политическим партиям представлять по одному члену в каждую участковую избирательную комиссию по выборам депутатов Маджлиси Оли и местные маджлиси народных депутатов. При этом, обязать политические партии известить ЦКВР и окружные избирательные комиссии не позднее чем за 10 дней до окончания срока формирования участковых избирательных комиссий, о своем намерении выставлять своих представителей в соответствующие участковые комиссии данного округа, и не позднее за 5 дней до окончания срока их формирования, представлять списки членов участковых комиссий от политических партий. К этому сроку не представившие списки членов участковых избирательных комиссий политические партии будут лишены права ыставлять кандидатуры в члены участковых избирательных комиссий;
4. Президенту и Маджлиси Оли Республики Таджикистан предлагаем избирательный залог по выборам депутатов Маджлиси намояндагон снизить до 20 минимальных заработных плат, а в случае если кандидат в депутаты наберет менее 5% голосов избирателей от числа, принявших участие в голосовании, сумму избирательного залога перечислить в бюджет, а если кандидат в депутаты наберет 5 и более % голосов избирателей от числа, принявших участие в голосовании, сумму избирательного залога возвратить;
5. Президенту Республики Таджикистан, Маджлиси Оли Республики Таджикистан, ЦКВР обеспечить всем участникам избирательного процесса, в частности, политическим партиям, кандидатам в депутаты равные возможности доступа к СМИ, в особенности, на телевидении и радио.
6. С учетом климатических условий Республики Таджикистан, в особенности, имея в виду, что 93% ее территории составляют горы и в большинстве горных районов в зимнее время нет доступа к избирателям, а также учитывая проблемы с энергообеспечением в зимнее время, считаем важным и целесообразным проведение выборов в Маджлиси Оли Республики Таджикистан вне зимнее время. В частности, выборы 2010 года назначить на первую декаду апреля, а проведение последующих выборов перенести на 6 ноября соответствующего года.
7. Отмечая важность наличия независимого наблюдения за организаций и проведением выборов, имея в виду, что наблюдатели от политических партий и кандидатов в депутаты являются их представителями на выборах, а потому не являются независимыми наблюдателями, ПС СДПТ предлагает допустить в качестве института независимых наблюдателей от гражданского общества ассоциации и блоки НПО, объединений граждан – избирателей, СМИ, которые станут полноправными и независимыми наблюдателями на выборах от имени избирательного корпуса страны.
8. Предлагаем ЦКВР, окружным и участковым избирательным комиссиям, политическим партиям, СМИ в ходе организации и проведения выборов 2010 года на всех уровнях, кроме общих программных предвыборных выступлений в СМИ, организовывать в форме дебатов, дискуссионных клубов, круглых столов по всем проблемам общественной и государственной жизни и развития Республики Таджикистан между лидерами политических партий, кандидатами в депутаты и их доверенным лицами, в особенности, на телевидении и радио.
ПС СДПТ надеется, что участники избирательного процесса, особенно Президент Республики Таджикистан во имя соблюдения и исполнения ст. 64 Конституции Республики Таджикистан и для реализации своего Заявления о том, что будет гарантом организации и проведения справедливых, демократических и прозрачных выборов проявят политическую воля, и выборы 2010 года пройдут в соответствии с волей и желанием избирателей, и эти выборы станут точкой опоры, чтобы сделать собственную жизнь избирателей, собственную страну лучше и позволить Таджикистану взять свою судьбу в свои руки.

Председатель СДПТ Рахматилло ЗОЙИРОВ

Нолаи модар ва ё чаро ҷинояти таҷовуз ба номусро мепӯшонанд?

Тавалло мекунем, то Худо моро илтифоте кунаду адолат ғалаба намояд, айбдор дар байни халқ барои кирдори разилаш мӯъҷиби ҷазо гардад, то дигарон аз он панд гирифта бошад, на оби дида. Имдодталабона мадад меҷӯям, вагарна ин ҳаёт дигар барои ману духтарам бо чунин рафтор рангу таровише надорад.
Ин муносибат ва ин ору номусро, ки ба сари мани оҷиз омадааст, танҳо оне медонад, ки модар асту онро таҳаммул кардан метавонад.
Барои модар, ки якшаба ранҷаш ба гаронии барои ҷаҳон баробарӣ дорад, бо чӣ гуна азобу машаққат ва орзуву умед фарзанд ба камол мерасонад, то аз бахти ӯ шодкомӣ кунад, ин ҳамаро бардоштан корест мушкил. Магар тарбияи духтар ва ӯро бо бо пироҳани арӯсӣ зинат дода, бахти ӯро дидан орзуи ҳар модар нест!?
Аммо бо сабаби рафтори разилона ва беҳаёёнаи ҷавони одамсурати ҳайвонсират Ином Бобораҷабов (дар ҳолати мастӣ) рӯзи 2-юми ноябри соли 2008-ум номуси духтари ҳанӯз дар синфи 11-уми таҳсил доштаам, ки соли таваллудаш 24-уми августи соли 1991 мебошад, бо истифодаи зӯроварӣ ва дидаву дониста таҷовуз ба бакораташ намудан, ба ин рӯз афтодам. Духтари орзуношикастаамро, ки аз сад гулаш ҳоло як гулаш нашукуфта буд, рӯ ба пажмурдагӣ ва хазонрасӣ овард, тамоми умеду орзуҳояшро барбод дод, ба ӯ ва тамоми хонаводаи мо ҷароҳатеву доғе боқӣ гузошт, ки онро то охирин нафас ману духтарам ва дигар аҳли хонадон аз дил берун наметавонем кард.
Ман баъди воқифӣ аз ин рафтори беҳаёёна бо арзи додхоҳӣ ва чораҷӯӣ ба ин забардасти таҷовузкор ба шӯъбаи корҳои дохилии ноҳияи Ҷаббор Расулов рӯзи 6-уми ноябри соли 2008 муроҷиат намудам. Онҳо аризаи маро барои чораҷӯӣ ба прокуратураи ноҳия ирсол карданд. Дар ин ҷо муфаттиши прокуратура М. Пардаев бо асли воқеа шинос шуда, баъди гирд овардани ҳамаи таҳлилу ташхис иддао кард, ки дар ҳақиқат гумонбар Ином Бобораҷабов ба гуноҳи содиркардааш ба пуррагӣ иқрор аст, бинобар он, ба ӯ парвандаи ҷиноӣ оғоз карда хоҳад шуд. Моро бовар кунонд, ки албатта ӯ мувофиқи аъмолаш мӯъҷиби ҷазо хоҳад гашт ва нагузошт, то ки мо барои худ аз ҳимояи ҳуқуқҳои шаҳрвандӣ ва конститутсионӣ адвокат гирем. Аммо пас аз гузашти чанд рӯз моро ба прокуратура даъват карда, М. Пардаев гуфт, ки: азбаски духтари шумо 17-сола мебошад, Ином Бобораҷабовро ба ҷурми ҷиноят айбдор карда наметавонем. Ин сухан маро аз ҳифзгари қонун чунон рӯҳафтода кард, ки чӣ кор кардану чи гуфтанамро надониста мондам. Ба қарори баровардаи ӯ қатъиян норизо шудем ва барои ба прокуратураи дигар гузаронидани санҷиш ба Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Прокурори Генералӣ муроҷиат кардам. Прокурори ноҳияи Спитамен ба ман ҷавоб гардонид: «Дар рафти санҷиш ҳолати бо истифодаи зӯроварӣ ба номуси ноболиғ таҷовуз кардани И. Бобораҷабов тасдиқи худро наёфт ва бо қарори муфаттиши прокуратура аз 24.04.2009 сол бо сабаби мавҷуд набудани таркиби ҷиноят дар кирдори И. Бобораҷабов дар асоси моддаи 5, банди 2 КМҶ Ҷумҳурии Тоҷикистон аз оғози парвандаи ҷиноятӣ рад карда шавад». Дар зери имзои прокурори ноҳияи Спитамен мушовири адлияи дараҷаи 2 И. Т. Саидов имзо гузошта буд. Акнун худ қазоват кунед, магар қонун бесалоҳ аст, ки ба номуси духтари ноболиғи бакораташ барҷо расида, ӯро таҷовуз кунанду модарашу духтар дар ин хусус даргоҳи мақомоти ҳимоятгар рафта, муроҷиат кунанду ӯро гӯянд, ки дар таркиби ин рафтор ҷиноят дида намешавад? Ин чӣ мантиқ аст? Магар қонун барои зӯроварӣ ва таҷовуз ба номус ҷиноятеро пешбинӣ намекунад? Ин ба маънои он аст, ки бигзор ҳар духтари аз 17-сола болоро ба доми худ кашанду номусашро поймол кунанду он ҷиноят маҳсуб наёбад? Пас, бо ин гуна қонуни беадолатона бо ин гуна қонундонҳои нодон, ки баҳри нафси худ пой рӯйи қонун ва виҷдон мегузоранд, ҳаёти як бечораро ба умрбод барбод медиҳанд, мо барин модарони бетакяву бепуштибон, бе пулу беқуввату бе қудрат ба назди кӣ равем? Охир, дар Конститутсия давлат ҳифзу ҳимояи шарафу номуси моро кафолат додаасту мо дар ҷомеаи ҳуқуқбунёду демократӣ зиндагӣ дорем! Пас, бо ин гуна рафтору аъмоли қонундонҳову ҳуқуқбадастҳои бешараф чашми мо барин модарони дасткӯтоҳ кай рӯзи равшанро мебинад? Магар онҳо худ падар нестанду духтар надоранд ва дилашон ба ин ҳол, ба чунин рӯз афтодани духтари кас намесӯзад? Куҷо шуд одаму одамгарӣ, ҷавонмардиву эҳтироми қонун?
Охир, наход духтари гул барин нозуки маро маҷбуран таҷовуз кунанду ҳаёташ, орзуву ҳавасаш, бакорату иффати духтарияшро вожгун кунанду вале гунаҳкор сар боло карда, «мана, аз дасти ту барин модар чӣ ҳам меомад, мо мардҳо ҳарчӣ хоҳем, зӯрамон мерасад?!» гуфта, байн халқ гаштан гирад. Магар ин аз рӯйи адолату инсоф аст?! Пас, агар имрӯз ин иллати нангин пешгирӣ нашавад, чунин зӯрмандҳои навсониву шайтонӣ ҷилавгирӣ карда нашаванд, он гоҳ вой бар ҳоли мо барин модарони муштипари бепаноҳ!
Волидайн он вақт худро хушбахт мешуморад, ки бахт ва орзушикании фарзандашонро бо чашм бинанд. Ҳамин гуна бахт ба рӯйи фарзанди ман ба сабаби рафтори нопоки як нохалафи девсират нахандид. Ман то ба ҳол хавотирам, ки оқибати ҳунукназаронаи ин ҳимоячиёни қонун духтари маро ба ягон кӯчаи ноумедӣ бурда, аз зиндагӣ маҳрум нагардонад.
Тавалло мекунем, то Худо моро илтифоте кунаду адолат ғалаба намояд, айбдор дар байни халқ барои кирдори разилаш мӯъҷиби ҷазо гардад, то дигарон аз он панд гирифта бошанд, на оби дида. Имдодталабона мадад меҷӯям, вагарна ин ҳаёт дигар барои ману духтарам бо чунин рафтор рангу таровише надорад. Ба маротиб, ки нисбати фарзанди нохалафи ҷомеа талабҷӯӣ кунед, то пояи давлати Тоҷикистон бо адл ороста бошад.
Давлате, ки адл надорад, он бепоя шавад ва оқибат он барои ҷумла ҷомеа хатарнок аз ҳар гуна террору дигар равияҳои номатлуб мемонад.
Боқӣ, бо умедворӣ аз Худо ва домани талаб аз додрасон:

Мавҷуда УМАРОВА,

модари додхоҳ аз ноҳияи Ҷ. Расулов, вилояти Суғд

Аз БМСТЖ:
Мактуби имдодҷӯёнаи Мавҷуда Умароваро нашр намуда, таъкид карданием, ки дар бисёр мактубҳои расмии мақомоти прокуратура духтари ӯро ноболиғ арзёбӣ мекунанд. Модоме ноболиғ бошад, пас чаро нафари таҷовузкор ба ҷавобгарӣ кашида намешавад? Ғайр аз он, далелҳо дорем, ки аз яктарафагии тафтишот гувоҳӣ медиҳад. Тасмим гирифтем, ки барои парда аз рӯи ҳодиса бардоштан тадқиқоти журналистӣ гузаронем. Бо мо бошед!

Ошноӣ бо бойгониҳои давраи ҷанг…

Президент Эмомалӣ Раҳман зимни суханроние бахшида ба 15-умин солгарди қабули Қонуни асосии Тоҷикистон пешниҳод намуд, ки ба дипломатҳои хориҷӣ барои ошно шудан бо бойгониҳои давраи ҷанги шаҳрвандии Тоҷикистон иҷозат дода шавад. Зеро дар солҳои бесарусомонӣ бисёре аз дипломатҳо Душанберо тарк карда рафтаанд ва имконият надоштанд, ки вазъи ҳамонрӯзаро бо чашми сар бубинанд.
Сарвари давлат чунин қайд мекунад: «Мову шумо дар солҳои ҷанги шаҳрвандӣ дар натиҷаи поймол гардидани қонуну қонуният ва фалаҷ гардидани ҳокимият қурбониву фирорӣ шудани ҳазорон одамони бегуноҳ, хароб гардидани манзилҳои истиқоматӣ ва бепарастор мондани кӯдакону оилаҳоро бо чашмони худ дидем. Ин сабақи талхи таърихӣ ҳамаи моро доим ҳушдор медиҳад, ки риояи Конститутсия ва қонунҳои давлат ҳамчун кафолати боэътимоди тартиботу амнияти ҷомеа, ҳифзи ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд амри зарурӣ ва ҳатмӣ мебошад».
Дуруст аст, ки бо бисёре аз мавод ва наворҳои видеоӣ, сабтҳои аудиоӣ дар солҳои ҷанги шаҳрвандии солҳои 1992-1997-и Тоҷикистон дипломатҳову журналистон ва аҳли ҷомеа то ҳол шинос нестанд. Аз ин рӯ, чӣ дар хориҷ ва чӣ дар дохили кишвар дар бораи рӯйдодҳои он давраи Тоҷикистон фикру ақидаҳои гуногун вуҷуд дорад. Худи дипломатҳои хориҷӣ он тараф истанд, дипломатҳои Тоҷикистон, журналистону дастандаркорони ҷомеа шояд ба пуррагӣ сабаби оташ гирифтани ҷангӣ шаҳрвандиро надонанд. Ҳар кас фарзияҳои худро дорад. Яъне, ҳеҷ кас бо ин бойгониҳое, ки аз давраи ҷанг маҳфуз мондааст, ошно нест.
Давлат Усмон, ходими калони илмии Пажӯҳишгоҳи фалсафаи Академияи улуми Точикистон ин иқдоми пешгирифтаи раиси ҷумҳурро чунин шарҳ дод: «Барои кишварҳое, ки бисёр ҳам таърихи қадима доранд, яъне дар назар дорам истиқлолияти хеле тӯлонияшонро ва кишварҳое, ки дар саҳнаҳои сиёсӣ, яъне байналмилалӣ ҳузури геополитикӣ доранд, албатта онҳо бойгониҳояшонро баъди 50-100 сол ё ин ки аз ин ҳам бештар кашф мекунанд. Фикр мекунам, ки барои равшан шудани ҳақиқати ҳол барои муаррихин ин як иқдоми хуб бошад. Дар сурате, ки бисёре аз иштироккунандаҳо қисман дар ҳаёт ҳастанд. Агарчанде он қисматҳое, ки асрори давлат аст, шояд онҳо кашф нашаванд».
Ниҳоят, вақти он расид, ки мардуми тоҷик аз ин бойгониҳо огоҳ мешаванд. Шояд тахминкуниҳои мардум як андоза аз байн равад. Дар ҳамин ҳол Иброҳим Усмонов мегӯяд: «Агар чунин изҳороте ба амал омада бошад, ин маънои онро дорад, ки сардори давлат барои дастрасӣ ба манбаъҳои мӯътабари ҳукуматӣ имконият фароҳам овардааст. Ин як иқдоми демократӣ аст, ин як иқдомест, ки Тоҷикистон дарҳои кушод дорад ва кӯшиш мекунад, ки ҳеҷ чизи худро аз дигарон пинҳон надорад. Ҳадаф он аст, ки ҳақиқати ҷанги шаҳрвандӣ дар Тоҷикистон бояд барои мардум дастрас бошад. Ба хотири он, ки чи гуна ва барои чи ин ҳолат ба амал омад, оқибат ба чӣ оварда расонид. Албатта худи он ки дастрасии онро барои хориҷиҳо имконпазир гардонд, ин маънои онро дорад, ки худи шаҳрвандони Тоҷикистон ҳам махсусан онҳое, ки ба таҳқиқи ин масъалаҳо машғул ҳастанд имконияти ба даст овардани ин манбаъҳоро доранд. Ин иқдом нишонаи хубе барои нишон додани симои воқеии Тоҷикистон дар масъалаи ҷангу сулҳ аст».
Агар дипломатҳои хориҷӣ баъд аз ошно шудан бо бойгониҳои давраи ҷанги Тоҷикистон хусусияти онҳоро ба таври дигаргуна ва мухолифатомез баҳо диҳанд ва онро ба доираи баҳсҳои байналмилалӣ кашанд чӣ? Чуноне, ки дар сайтҳои хориҷӣ зиёд матолиби иғвогарона ба таъб мерасад. Кӣ кафолат дода метавонад, ки дар байни он дипломатҳои хориҷӣ ҷосусону хоинон нестанд?!
— Дер ё зуд ҳар як ҳодисаи таърихӣ баҳо дода мешавад. Фикр намекунам, ки дипломатҳои хориҷӣ аз як чизи таърихишуда ҳангома бисозанд. Ба ҳар ҳол, таъкид мекунам, он қисме, ки ба асрори давлатӣ, ба амнияти миллии мо дахл дорад, худи ҳукумат шояд ба он чиз иҷозат надиҳад. Танҳо он чизҳоеро иҷозат медиҳад, ки моҳияти асрор доштанашон шояд аз байн рафта бошад. Яъне дигар онҳо сир нестанд. Албатта инҷо ҷанги шаҳрвандии солҳои 90-ум бештар як бархӯрди манфиатҳо буд. Аввал, кишварҳое, ки дар ин ҷо сад дар сад манфиатдор буданд. Масалан манфиатҳои онҳо зери хатар буд. Ва он ду кишвар ҳам, ки имрӯз яъне бештар дар ин ҷо саҳм доштанд, яке ӯзбекистон, дигаре Русия. Онҳо он тавонмандиҳову манфиатҳоеро, ки дар солҳои 90-ум доштанд, боз чашмдоранд. Яъне, мехоҳанд манфиатҳои худро барқарор кунанд. Аммо он сабабҳо дигар вуҷуд надоранд. Ба ҳамин хотир, ман дар назар дорам асрореро, ки ба манфиатҳои миллии мо зарар доранд. Дар ин миён шояд баъзе мулоҳизаҳо сурат гирад,- мегӯяд Давлат Усмон.
Вале Султон Ҳамад, рӯзноманигори тоҷик бар ин назар аст: «Огоҳ сохтани ҷомеаи байналмилалӣ, аз ҷумла корпуси дипломатии муқими Душанбе аз ҳақиқати ҷанги шаҳрвандии солҳои 1992-97-и Тоҷикистон албатта ба он кӯмак карда метавонад, ки онҳо бо сабабҳои ба вуқӯъ пайвастани ин ҷанг дар кишвари мо чуқуртар шинос шуда, мушкилоти имрӯзаи моро хубтару осонтар дарк карда тавонанд. Ин бошад, боиси он шуда метавонад, ки дар масъалаи дастгириву кӯмакҳои сиёсиву иқтисодӣ аз ҷониби кишварҳои онҳо қадамҳои ҷиддитаре сурат бигиранд. Вале ҳама гап дар сари он аст, ки чӣ гуна маводу чӣ гуна асноди ҷанги шаҳрвандӣ пешниҳоди ҷомеаи байналмилалӣ, аз ҷумла дипломатҳо хоҳад шуд».
Имрӯзҳо матбуоти тоҷик, ба хусус нашрияҳои хусусӣ, дар мавзӯи ҷанги шаҳрвандӣ матолиберо ба нашр мерасонанд, ки аз рӯйи мазмуну мундариҷаи хеш зидду нақизанд. «Мутаассифона, дар баъзе матолиб ба таҳқиру гунаҳкор кардани ҷонибҳои дар гузашта мухолиф, бархилофи Санади ҳамдигарбахшӣ, то ба он ҳаде роҳ дода мешавад, ки оташи кинаву адоватро, ки чун лахчаи зери хокистар, дар қалбҳои захмӣ ҳанӯз ҳам нуҳуфта аст, боз аз сари нав аланга бахшида метавонад. Баъзеҳо бо ишора ба озодии матбуот мегӯянд, ки наметавонанд, аз чопи чунин маводҳо ҷилавгирӣ кунанд. Кор ба ҷое расидааст, ки ҳатто дар китобҳои дарсии таърихи мактабҳои таҳсилоти ҳамагонӣ ҷанги шаҳрвандии чанд сол пешро профессорони мӯътабар «ҷанги байни ду маҳал» номидаанд. Яъне на танҳо як тараф тарафи дигарро имрӯз ҳам сиёҳ карданӣ мешавад, балки мутаассифона, ҳастанд ашхоси алоҳида, ҳатто аз ҷумлаи зиёиён, ки ҳарду тарафро муқассири ҷанг медонанд. Оё Шумо фикр мекунед, ки ин ҳамаро ҷомеаи байналмилалӣ, аз ҷумла корпуси дипломатӣ намехонаду намебинад? Мехонад ва боз чӣ хел мехонад! Як андеша кунед, ин гуна маводҳо болои онҳо чӣ гуна таъсир мерасонанд? Чӣ фикр мекунанд?
Фикр мекунам, замоне расидааст, ки дигар аз саҳифаи матбуот ба гунаҳкор кардани ҳамдигар хотима бахшем. Дар ҷанги шаҳрвандӣ ҳама тоҷику тоҷикистонӣ, ҳама мағлуб будем. Зеро ҷанг бо вуҷуди таҳмилӣ буданаш маҳсули дасти ҳамаи мо буд. Яке бо силоҳ ҷангида бошад, дигар бо сухан, яке бо шӯру ғавғо, дигар бо лаб фурӯ бастану дам нишастан ҷиноят содир кардааст. Ҳама ҷангидаем ва ҳама шикаст хӯрдаем. Касе нест, ки битавонад бигӯяд ӯ ғолиб аст. Агар касе чунин гуфта тавонад, ӯ тоҷик ва ҳам тоҷикистонӣ нест! Бадбахтиҳои ҷангро набояд фаромӯш кард!
Вале аз сулҳ ҳама комёбем. Сулҳу амният ғалабаи ҳамаи мост. Сулҳ низ маҳсули дасти ҳамаи мост. Касе гуфта наметавонад, ки сулҳро маҳз ӯ овардааст. Касе, ки аз сулҳу амният дар кишвари мо хушаш намеояд, ӯ тоҷику тоҷикистонӣ нест!
Имрӯз вақте сарвари давлат супориш медиҳад, ки барои ҷомеаи байналмилалӣ матолиберо аз таърихи ҷанги шаҳрвандӣ таҳия ва пешкаш намоянд, фикр мекунам, ин корро гурӯҳи муштараке бояд бикунад, ки аз қазияи ин ҷанг хуб огаҳӣ дошта бошад, пеш аз ҳама ба қадри сулҳу субот бирасад, ба ҳодисаҳои хунини гузашта баҳои мунсифона бидиҳад, ҷониберо гунаҳкор насозад, саҳми ҷониби дигарро дар овардани сулҳу субот фаромӯш накунад. Он гоҳ ҷомеаи байналмилалӣ дарк хоҳад кард, ки мо аз ҷанги шаҳрвандии хеш сабақҳои даркориро гирифтаем. Он гоҳ хулосаҳои онҳо низ мусбат хоҳад буду ба манфиати мо»,- меафзояд Султон Ҳамад.
Умуман, аз давраи ҷанги шаҳрвандӣ чи чизҳо боқӣ монда бошад? Дар ҳоле ки як замон Ҳоҷӣ Акбар Тӯраҷонзода пешниҳод карда буд, то бойгониҳои оппозитсиони тоҷик несту нобуд карда шавад.
Пешниҳоди Президенти кишвар гуфтаҳои Ҳоҷӣ Акбар Тӯраҷонзодаро инкор намекунад? Дар ин бора Давлат Усмон чунин андеша дорад:
«Албатта баъзан чизҳое дар он ҷо буд, масалан маълумот атрофи шахсиятҳое, ки дар ҳамон саҳна хеле фаъол буданд, маълумот дар атрофи кишварҳое, ки дар ҳамон ҳолат фаъол буданд. Дигар чизе нест. Боз таъкид мекунам, ки фурсат нарасидааст, ки сад дар сад ин бойгониҳо дар ихтиёри масалан муаррихин ё ин ки дипломатҳои хориҷӣ гузошта шавад. Шояд якчанд дар сади инҳо аз ҷониби ҳукумат маҳфуз шаванд, ба хотири баъзе мулоҳизаҳо».
Иброҳим Усмонов бошад мегӯяд: «Намедонам дар манбаъи мо чӣ ҳаст. Ба он маънӣ, ки оё дар он вақт касоне буданд, ки бойгониро ба тартиб меоварданд ё не? Зеро дар шароите, ки масалан давраи ҷанг ҳатто мақомҳои марказии амният қисми зиёдашон худро бетараф гирифтанд. Шояд иддае аз матолиб аз миён рафтаанд. Ба ҳар ҳол, эътиқод дорам, ки сабтҳои видеоӣ, сабтҳои аудиёӣ, навиштаҳои матбуотӣ, баъзе ҳуҷҷатҳое, ки ба ин ё он чиз асос медиҳанд, махсусан дар он мақомҳое, ки ин чизро назорат мекарданд, бояд бошад. Аз тарафи дигар, баёнияҳо ва суханрониҳо, фикрҳо ва гувоҳиҳое, ки ҳангоми муҳокимаҳо дар маҳкамаҳо ва суд ба амал омад, дар пурсишҳое, ки дар мақомоти интизомӣ ба амал омаданд, буданашон мумкин аст. Худи ин ҳам хеле гап аст. Албатта аксҳо буданашон мумкин аст. Инҷо на танҳо бойгонии тоҷикистонӣ, балки бойгониҳои беруна ҳам кор медиҳанд. Худи ифшо шудан ё рухсат шудан ба тоҷикистонияш бисёр чизро мекушояд ва бисёр ҳақиқатро мегӯяд. Аз ин рӯ, аз ин манбаъҳо ҳозир истифода бурдан бисёр кори душвор аст ва эҳтиёткорӣ мехоҳад. Онҷо ҳар чиз буданаш мумкин аст».

Фарангиси МУЗАФФАР, БМСТЖ

Пештозии Қосимҷон Қосимов ё 2 понздаҳ 1 сӣ?

Тоҷикистон сиёсати иқтисоди бозаргониро пеш гирифтааст ва дар содироту воридоти маҳсулот, бахусус ғалла монеае вуҷуд надорад. Деҳқонон ва соҳибкорон метавонанд озод маҳсулоти худро дар бозорҳои дохиливу хориҷӣ ба фурӯш гузоранд. Дар ин бора сардори Маркази матбуоти Вазорати кишоварзии Тоҷикистон Нарзулло Дадабоев хабар дод. Ба гуфтаи ӯ, маълумоти паҳншудае, ки гӯё аз ҷониби ин ниҳод оид ба манъи содироти ғалла аз кишвар изҳорот пахш шудааст, асос надорад. Вай гуфт, ки дар баъзе расонаҳо бо истинод ба сайти «Казах Зерно» чунин хабар паҳн шудааст. Аммо чунин як изҳорот дар соли гузашта дода шуда буд, вале имсол Вазорати кишоварзӣ ҳеч тасмиме дар ин бора нагирифтааст.
Бахти деҳқон омад мекунад?
Дар таърихи 70 соли замони Шӯравӣ ва баъд аз истиқлол дар Тоҷикистон бори аввал аст, ки ҳосили ҳангуфти ғалладона истеҳсол гардидааст. Мувофиқи маълумоти масъулини Вазорати кишоварзӣ, имсол дар Тоҷикистон зиёда аз 1 миллиону 100 ҳазор тонна ғалладона ҷамоварӣ шудааст. Бинобар ин, истеҳсоли ғалладона соли ҷорӣ аз нишондиҳандаҳое, ки дар солҳои пеш ба қайд гирифта шудаанд, аз ҳад гузаштааст, ки ин дар замони масъулияти вазири кишоварзиро бар ӯҳда доштани Қосимҷон Қосимов сурат гирифтааст.
Мувофиқи омӯзиши Вазорати кишоварзӣ, ҳосили биологии зироатҳои ғалладонагӣ (бе ҷуворимакка, шолӣ ва кишти такрорӣ) 1 миллиону 153 ҳазору 58 тонна муайян гардидааст.
Ба иттилои Муҳаммадӣ Ормонов, мудири шӯъбаи зироатҳои техникӣ ва ғалладона дар Вазорати кишоварзӣ, тибқи маълумотҳои фаврӣ то 2-юми ноябри соли ҷорӣ 1 миллиону 97 ҳазор тонна (дар ҳамаи шаклҳои хоҷагидорӣ) ҳосили ғалладона ҷамъоварӣ шудааст. Аз ин миқдор ҳосили ғалладона дар корхонаҳои кишоварзӣ ва хоҷагиҳои деҳқонӣ то 2-юми ноябри ҳамин сол ба 736 ҳазору 146 тонна баробар шудааст, ки ин нишондиҳанда дар соли гузашта 424 ҳазору 516 тонна будааст. Дар муқоиса бо соли гузашта ҳосили ҷамъовардашудаи ғалладона аз корхонаҳои кишоварзӣ ва хоҷагиҳои деҳқонӣ 311 ҳазору 630 тонна зиёд шудааст. Ҳосилнокӣ аз ҳар гектари замин соли ҷорӣ 24-сентнериро ташкил медиҳад, ки ин нишондиҳанда дар соли гузашта ба 18-сентнерӣ баробар будааст.
Аммо мувофиқи маълумоти Муҳаммадӣ Ормонов, ҳосили ҷамоваришудаи гандум дар соли ҷорӣ 618 ҳазору 56 тонна мебошад, ки нисбат ба соли гузашта 261 ҳазору 111 тонна зиёд аст. Зеро соли гузашта ҳосили умумии гандум 356 ҳазору 945 тоннаро ташкил медод. Ҳосилнокии гандум аз ҳар гектари замин дар соли ҷорӣ 25,5-сентнериро ташкил кардааст, ки ин нишондиҳанда дар соли 2008 ба 18,5 сентнер баробар будааст.

Ғалладона ё пахта?
Дарвоқеъ соли ҷорӣ истеҳсоли бесобиқаи ғалладона дар кишвар ҷамъоварӣ шудааст, ки дар оянда шояд сабаби паст гаштани нархи гандуму орд дар бозорҳо гардад. Ҳарчанд ҷамъоварии маҳсулоти ғалладонагӣ соли ҷорӣ бесобиқа аст ва дар таърихи Тоҷикистони беш аз 80-сола бори аввал чунин нишондиҳанда мушоҳида мешавад, аммо дар маҷмӯъ оё метавон гуфт, ки соҳаи кишоварзӣ имсол аз ҳарсола бештар рушд кардааст ва дар муқоиса бо истеҳсоли маҳсулоти кишоварзии замони Шӯравӣ бартарият дорад?
Агар мантиқан фикр кунем, он фоидае, ки аз ҳисоби маҳсулоти кишоварзӣ дар замони Шӯравӣ Тоҷикистон ба даст меовард, бо фоидаи имрӯза муқоисанашаванда аст. Азҷумла, соҳаи пахтакорӣ яке аз соҳаи пешқадамтарин ва сердаромадтарин буд. Аммо ҳоло пахтакорони Тоҷикистон аз ташкилотҳои гуногун, пеш аз ҳама фючеристҳо 538 млн. доллар қарздоранд. Чунки аз ҳисоби пахта мо дар даврони Шӯравӣ садҳо миллион рубл даромад ба даст меовардем. Даромадокии онҳо то 35-40 фоиз мерасид. Имрӯз қариб, ки тамоми соҳаҳои пахтакорӣ зарароваранд. Соли 2008 аз ҳар як гектар 15,6-сентнерӣ, ё ки 353 ҳазор тонна пахта истеҳсол кардему халос.
Ба гуфтаи Қоҳир Расулзода, раиси вилояти Суғд, солҳои пешин дар ин минтақа дар майдони 75 ҳазор гектар пунбадона кишт мекарданд, аммо соли 2008 ба 65 ҳазор ва соли 2009 то 54 ҳазор гектар кам карда шуд. Аз ин нишондиҳандаҳо хулоса кардан мумкин аст, ки аз як намуди маҳсулоти кишоварзӣ агар барзиёд истеҳсол карда бошанд ҳам, истеҳсоли навъи дигари он рӯ ба коҳиш аст. Дар мисоли ғалладона, ки имсол ҷамъоварии бесобиқааш ба назар мерасад, вале кишти пахта ниҳоят кам шудааст. Дар маҷмӯъ, бо вуҷуди 3 баробар зиёд истеҳсол кардани ғалладона, бо назардошти кам шудани майдони кишти пахта масали «Ду понздаҳ як сӣ» нисбати тағйирот дар соҳаи кишоварзӣ шояд дуруст бошад?

Гурӯсна нон мехӯрад ё пул?
Вақте дар хона барои хӯрдан як нон дорӣ, оё онро бароварда фурӯхтан зарурат дорад? Ё як туфлӣ дориву ба ҷое рафтанат даркор, аммо ба каси дигар медиҳиву худ пойи луч мемонӣ, чунин рафтор мантиқан дуруст аст?
Ин гуна мисолро дар масъалаи содироти гандуми Тоҷикистон метавон мушоҳида кард. Зеро истеҳсоли гандум 700 ҳазор тонна аст, аммо мардуми кишвар ба беш аз 1 миллиону 200 ҳазор тонна эҳтиёҷ доранд. Аммо боз гандуми мо ба хориҷ содир мешавад.
Мувофиқи маълумоти Ваҳҳоб Воҳидов, коршиноси масоили кишоварзӣ, ҳар сол ҳудуди 600-700 ҳазор тонна гандуму орд аз хориҷ, кишварҳои Қазоқистон ва Русия ба Тоҷикистон ворид карда мешавад.
Вале дар ҳамин ҳол якаспдор ба садаспдор пешниҳод мекунад, ки «аспи маро хар!». Яъне мардум ба воридоти он миқдори истеҳсолшудаи гандум дар дохил эҳтиёҷ доранд. Лекин баъзе афрод ба хотири ба даст овардани манфиати бештар қисме аз гандуми дар дохил истеҳсолшударо ба бозори хориҷӣ содир мекунанд, ки дар натиҷа нархи гандум дар кишвар қимат мешавад. Аммо Нарзулло Дадабоев, сардори Маркази матбуоти Вазорати кишоварзӣ мегӯяд, ки имрӯз аз рӯи қонунҳои амалкунанда ҳар як деҳқон оид ба пайдо кардани бозори фурӯш ҳам дар дохил ва ҳам дар хориҷ озод аст ва ягон мамониат аз ҷониби Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва дигар сохторҳо вуҷуд надорад. Вазорати кишоварзӣ бо мақсади ҳифзи манфиатҳои деҳқон ҳамеша кӯшиш мекунад, ки маҳсули марди деҳқон дар бозор бо фоида ба фурӯш равад. Дуруст аст, ки заҳмати деҳқон бояд қадр карда шавад. Аммо деҳқони заҳматкаш барои баровардани маҳсулоти худ ба бозори хориҷӣ шояд қудрат ва имкон надорад. Вақте барои ворид кардани маҳсулоти худ дар бозори дохилӣ мамониат пайдо мешавад, чи тавр метавонад озод маҳсулоташро дар бозори берун ба фурӯш гузорад? Боз ягон соҳибкор аз ӯ арзон харида, сипас ба бозори хориҷӣ содир мекунад. Имрӯз мувофиқи маълумоти Кумитаи омор, музди аз ҳама кам ба кормандони соҳаи хоҷагии қишлоқ пардохт мешавад, ки моҳи августи соли 2009 ҳудуди 80 сомониро ташкил медод. Агар воқеан фоидаи кормандони соҳаи кишоварзӣ ба инобат гирифта шавад, пас дар мавриди музди моҳонаи онҳо шояд чорае андешида шавад?
Ва дигар ин ки, деҳқон яке аз сокинони кишвар асту манфиати тамоми аҳолӣ манфиати деҳқон низ маҳсуб меёбад. Агар шиками аҳолии Тоҷикистон сер бошад, шиками деҳқон ҳам сер аст. Барои фоидаи як гурӯҳ манфиати тамоми аҳолиро сарфи назар кардан нашояд. Аммо ба гуфти Н. Дадабоев, аз рӯи сиёсати дарҳои бозе, ки мо дорем, иқтисоди бозаргонӣ дар бозорҳои мо ҳукмфармост ва барои воридоту содироти молу маҳсулот эҷоди мамониат дуруст нест. Аммо роҳи дигари кам кардани содироти гандум аз дохили киишварро манбаъ вобаста ба фишангҳои гумрукӣ медонад. Вай мегӯяд, фишангҳои гумрукӣ мавҷуд аст, ки ба воситаи андозбандӣ содироту воридоти маҳсулот ба танзим дароварда мешавад. Аз ин нуқтаи назар, фишангҳои гуногуне дар дасти ҳукумат ҳаст, лекин, аслан имрӯз иқтисодиёти Тоҷикистон озод аст ва бо риояи қонунҳои ҶТ, азҷумла қонун дар бораи андоз ва қонун дар бораи гумрук тамоми муомилот амалӣ карда мешавад. Ҳукумат ва мақомоти дахлдор бо назардошти манфиати мардум қонун қабул мекунанд ва фишангҳоро истифода мебаранд.

Исфандиёр ХАЛИЛОВ

«Парвоз»-и тимсоҳ дар «Тоҷикстандарт»

Раиси Кумитаи масоили энергетикӣ, саноат, сохтмон ва иртибототи Маҷлиси Намояндагон Мирзошариф Исломиддинов гуфтааст, ки ахиран аъзои парлумон бо ислоҳи Қонун “Дар бораи ҳаракат дар роҳ” шароити истифода аз шишаи сиёҳ дар худравҳоро фароҳам кардаанд. Ба гуфтаи ӯ, баъд аз имзои ин ислоҳот аз ҷониби президенти ҷумҳурӣ ва чопи он дар нашрияи расмии давлати Тоҷикистон, ин муқаррарот мавриди иҷро қарор хоҳад гирифт. Ин масъала яке аз он масоиле буд, ки ҳафтаномаи «Пайкон» барои ба амал овардани афкори омма ва риоияти қонуният мавриди таҳқиқ қарор дод.

Ҳанӯз дар шумораи дуюми ҳафтаномаи «Пайкон», дақиқтараш 26-уми марти соли 2009 масъалаи истифодаи мошинҳои сиёҳшиша бо номи «Дар мошини сиёҳшиша кист? Вазир ё писари вазир?» маводи тадқиқотие ба табъ расида буду дар он рақами давлатии 26 адад мошини хизматию шахсӣ зикр гардида, таъкид мешуд, ки тибқи қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 15-уми феврали соли 1999, № 46 «Дар бораи тадбирҳои иловагии таъмини қонуният, тартиботи ҳуқуқӣ ва мустаҳкам намудани интизоми хизматӣ» дар қаламрави ҷумҳурӣ истифодаи тамоми намуди мошинҳои сиёҳшиша манъ карда шудааст. Ба истиснои мошинҳои хизматии Президенти ҶумҳурииТоҷикистон, Раиси Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Сарвазири Ҷумҳурии Тоҷикистон бо теъдоди дуададӣ.
Дар шумораи № 4, аз 9-уми апрели соли 2009-и «Пайкон» ҳамчун идомаи мавзӯъ бо номи «Мошинҳои сиёҳшиша ва муаммоҳои он» матлаби дигаре ба табъ расид. Дар ин мавод қайд мешуд, ки нуқтаи назари одамон ба истифодаи мошинҳои сиёҳшиша яксон нест. Дар шумораи № 7, аз 30-юми апрели соли 2009 дар «Пайкон» мақолаи дигаре бо номи «… ва боз мошинҳои сиёҳшиша» ба табъ расид. Дар ин мақолаи тадқиқотӣ қайд карда мешуд, ки ба қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 15-уми феврали соли 1999, №46 «Дар бораи тадбирҳои иловагии таъмини қонуният, тартиботи ҳуқуқӣ ва мустаҳкам намудани интизоми хизматӣ» дар санаи 5-уми октябри соли 2001 таҳти рақами 464 тағйироти зайл ворид карда шудааст:
1. Дар зербанди «а», банди 1 калимаи «сиёҳшиша» ба калимаҳои «сиёҳшишаи истеҳсоли ғайрисаноатӣ» ва дар зербанди «г» ҳамин банд калимаи «сиёҳкарда» бо калимаҳои «сиёҳкардаи истеҳсоли ғайрисаноатӣ» иваз карда шавад.
2. Дар банди 2 калимаи «сиёҳшиша» бо калимаҳои «сиёҳшишаи истеҳсоли ғайрисаноатӣ» иваз карда шавад.
Бубинед, ҳашт сол муқаддам ба қарори Ҳукумати ҷумҳурӣ тағйирот ворид намуда буданд. Ин тағйироти қарор аз дигарон паноҳ дошта мешуд. Сабаби инро касе намедонад. Муайян намудани сабаби он бошад, ба ваколати мо низ дохил намешавад. Танҳо бо овардани тағйирот ба қонун ҳаминро таъкид намуданием, ки ҳамаи мошинҳои сиёҳшишаи истеҳсоли саноатӣ, яъне мошинҳои дар заводҳои мошинсозӣ истеҳсолшуда бояд бе ягон мамониат ҳаракат кунанд. Вале моддаи 31-и Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи ҳаракати роҳ» истифодабарии воситаҳои нақлиётии дорои сиёҳшишаро манъ мекунад. Ин Қонун соли 1995 қабул карда шудааст. Моддаи 10-и Кониститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон вазифадор менамояд: «Санадҳои ҳуқуқии байналимилалие, ки Тоҷикистон онҳоро эътироф кардааст, қисми таркибии низоми ҳуқуқии ҷумҳуриро ташкил медиҳанд. Агар қонунҳои ҷумҳурӣ ба санадҳои ҳуқуқии байналмилалии эътирофшуда мутобиқат накунанд, меъёрҳои санадҳои байналмилалӣ амал мекунанд». Дар моддаи 43-и Қонун «Дар бораи ҳаракати роҳ» ҳам ин масъала таъкид мешавад. Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи стандартонӣ» соли 1996 қабул карда шудааст. Мутобиқи меъёр «ГОСТ 31305-2005»-и байнидавлатии (Межгосударственный стандарт) аъзоёни давлатҳои иштирокчии Евро-Азия таҳти № 5492 аз 04.09.2005 сол муайян карда шудаанд, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон аъзои он мебошад. Дар бахши меъёр (стандарт)-и равшанигузаронии ранги шишаҳои автомобилӣ қисми 57-27 — 88, ки аз таърихи 01.04.92 сол қабул карда шудаасту санаи 01.01.2002 сол тағйирот дохил кардаанд, барои равшанигузаронии оинаи пеши мошин ба ҷои 75 фоиз 70 фоиз муқаррар карда шудааст. Нисбати шишаҳои қафои мошин бошад, умуман ягон меъёр нишон дода нашудааст.
Дар идомаи қазияи мошинҳои сиёҳшиша баҳси судиеро мавриди тадқиқот қарор додем, ки шаҳрванд мақомоти БДА-и ҷумҳуриро ба суд кашиду бо ҳалномаи суд протоколи тартибдодаи кормандони БДА оиди истифодаи мошини сиёҳшиаи истеҳсоли саноатӣ бекор карда шуд. Дар ин бора мақолаи тадқиқотии дигаре бо номи «Шоҳиди БДА аз он дунё наомад» ба табъ расид.
Чаро ин масъаларо ёдовар шудему ба гуфте, «коҳи кӯҳна»-ро бод додем? Чунки ҳамин духӯрагии қонун барои гурӯҳе ба манбаи даромад табдил ёфтааст. Мехостанд, нишондоди як қонунро ба инобат мегирифтанду намехостанд, қонуни дигареро далел меоварданд.
Ҳангоми омӯзиши масъалаи дар боло ёдрасшуда, барои ҳамататафа баҳои холисона додан ба бисёр мақомотҳо рӯи ниёз оварда будем. Моро ҳамон вақт масъалаи тадбиқи қонун аз ҷониби баъзе мақомот ба андеша оварда буд, ки Агентии стандартизатсия, метрология, сертификатсия ва нозироти савдои назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон «Тоҷикстандарт» яке аз онҳост.
Нишондоди қонунро ба таври худ истифода намудани масъулони Агентии «Тоҷикстандарт» латифаеро ба хотир меовард.
Аз коргаре мепурсанд:
— Тимсоҳ парвоз мекунад?
Ҳайрон шуда, посух медиҳад:
— Магар бефаҳмӣ? Аз куҷо дидаӣ, ки тимсоҳ парвоз кунад?
— Калон мегӯянд,- бепарвоёна иброз медоранд.
— Агар “калон” гӯянд, тимсоҳ парвоз мекунаду андаке пасттар, фақат уқоб барин не.
Намедонем, дар ин даргоҳ мавриди тадбиқи қонун кӣ чиро сармашқи амал менамояд? Нишондоди қонун ё фармудаи ягон садрнишинро? Барои он ки гуфтаҳо умумӣ нашаванд, ба ду протоколи азназаргузаронии Агентии “Тоҷикстандарт” мутаваҷҷеҳ мешавем. Яке санаи 27-уми феврали соли 2009 таҳти рақами № 01-09 тартиб дода шудаасту дигаре дар таърихи 14-уми апрели соли 2009 таҳти № 03-09. Ҳар ду протоколро муовини директори Агентии “Тоҷикстандарт” Б. Шукуров тасдиқ намудаасту мӯҳри “Тоҷикстандарт” гузошта шудааст ва дар зераш “санҷишро гузаронданд” гуён, мутахассиси шӯъбаи калибровка ва санҷиши мутобиқгардонии давлатӣ С. Вихляева, сардори ҳамин шӯъба Б. Рабиев имзо гузоштаанд. Дар протоколи дуюм мутахассиси асосии ҳамин шӯъба А. Насриддинов ҳам имзо гузоштааст. Протоколҳо барои санҷидани коофисенти равшанигузаронии шишаҳои саноатӣ сиёҳкардашудаи мошинҳо дар алоқамандии ГОСТ 5727-88 тартиб дода шудаад.
Чаро ин ду протоколро мавриди муқоиса қарор додем? Моро як чиз ҳайрон намуд. Дар протоколи № 01-09 танҳо равшанигузаронии оинаи пеш (стекло лобовое) ва шишаҳои дарҳои пеш (стекла передних дверей) санҷида шудаасту таъкид кардаанд, ки мувофиқи талаботи банди 2.2.4-и қарори Гостстандарт № 353 аз 27.08.01 равшанигузаронии дигар шишаҳо меъёр надорад. Воқеан дар протоколи озмоишӣ дигар шишаҳои мошин нишон дода нашудааст. Дар протоколи дуюм бошад, ҳамаи шишаҳои мошин мавриди озмоиш қарор дода мешавад. Ҳам шишаҳои дарҳои қафо (стекло задний дверей) ва ҳам шишаи қафо (стекло заднее).
Эҳтимол суол кунанд, ки хайр чӣ, санҷиданд — санҷиданд — дия, осмон омада ба замин начаспидаст? Ҳама гап ҳам дар ҳамин аст, ки чаро дар ин даргоҳ меъёри ягона дида намешавад? Агар сухан сари ягон маводи ғизоӣ мерафт, ки намудҳои зиёде дорад, мегуфтем, ки намудҳо зиёданду тадбиқи нишондоди қонун вобаста ба ҳамон навъ аст. Аммо дар ин ҷо сухан танҳо дар боби санҷиши шишаҳои сиёҳкардашудаи саноатӣ меравад. Чаро барои яке равшанигузаронии ғайр аз шишаи пеши мошину дарҳои пеш ягон меъёр тадбиқ намешудаасту барои дигаре ҳатмӣ будааст?
Ҷавоби суолро аз масъулони Агентии “Тоҷикстандарт” интизорем.

БМСТЖ

Ҳамсари Усто, Ҳамсари Масто: «Аз шаҳрдорӣ дархост дорем…»

Халқи тоҷик дӯстдори ҳаҷву латоиф, базлагӯии мардуми ҳаҷвнигор аст. Халқи тоҷик хандаро дӯст медорад. Мо ҳам хандаи халқи тоҷикро дӯст медорем ва рӯ меорем ба золҳои ханда. Золҳое, ки як замон аз зарби қарси муштоқони ҳаҷв метаркид. Золҳое, ки дар сирати ҳаҷвнигорони барҷастаи тоҷик Устою Масто ва дар сурати қаҳрамонҳои гуногун ҳазорон ҳаводоронро фаро мехонданд. Имрӯз низ золҳо таваҷҷӯҳи мардуми зиёдеро ҷалб карда, аммо он ҳама шукӯҳу шаҳомати устогиву мастогӣ ба назар намерасад. Ағлаби мо фаромӯш кардаем ин ду дилдодаи санъату ҳунарро…

… Вақте вориди хонаи марҳум Масто шудем, онҷо ҳамсари шодравон Усто низ ҳузур дошт. Моро хуш пешвоз гирифтанд. Муносибаташон модарона буд, пур аз меҳр, оромӣ ва нармӣ. То ин вақт гумон мекардем, ки ин ду зан танҳоянд. Аммо на. Дидем, ки аксҳое аз даврони наврасиву ҷавонӣ ва миёнсолии Масто овезаи деворҳо шуда. Ва дидем, ки ҳар гоҳе ҳамсари Масто — Бахтибегим Орипова ба он аксҳои ҳамоил менигарад, табассум дар лабонаш ғунча мезанад. Яъне, дар ин ҳол ӯ танҳо нест. Ҳама дам бо аксҳост ва аз ҳамсари Усто — Раъно Давлатназарова дил канданӣ нест.
Чун он ҳама муносибати мушфиқонаи Раънову Бахтибегимро нисбати якдигар дидем, қуввае ногаҳонӣ пайдо шудаву нагузошт, ки лаҳзае ҳам бошад, онҳоро аз ҳам ҷудо созем. Зеро онҳо ду тану як ҷонанд. Ҳарчанд, ки қаблан нияти сӯҳбати ҷудо — ҷудоро доштем, натавонистем муқобили хоҳиши эшон бархезем.
Нахуст аз аввалин ошноии Устову Масто мепурсем. Раънову Бахтибегим гоҳ — гоҳе суханҳои якдигарро тақвият дода, мегӯянд: «Усто ва Масто ҳарду аз Рӯшон буданд. Усто аз Масто калонтар буд. Ҳарду дар мактаб якҷоя мехонданд. Усто ба ансамбли «Помир» ба кор омад. Баъдан Масто ҳам омад ва кори ин ду нафар дар инҷо оғоз ёфт. Дар мудати кӯтоҳ онҳо миёни мардум машҳур гардиданд. Одамон ба онҳо муҳаббат пайдо карданд. Бо шоирону навозандагон ҳамкорӣ карданд ва ҳамин тавр, корҳояшон пешрав шуд. Онҳо шахсиятҳои дилсӯз буданд, ҳамеша бо мардум муомилаи хуб доштанд».
Вақте ин нуктаҳо садо медод, андешидем: «Шуда бошад ҳолате, ки Усто ё Масто ҷиддӣ рафтор кардаву амалашонро дигарон шухӣ пиндошта бошанд?». Умуман, мехостем бидонем, ки оё нафарони машғули ҳаҷву мутоиба метавониста бошанд худро дар ҳолати зарурӣ ҷиддӣ нишон диҳанд ва оё мардум ҷиддияти онҳоро ба таври асл қабул медошта бошанд, ё не? Дар ин миён намунае ҳам пеш овардем. Намуна аз соли 1999. Яъне, дар ин сол донишҷӯёни макотиби олии кишвар баҳри шоиста пешвоз гирифтани Рӯзи Истиқлолияти Тоҷикистон машқҳои тайёрӣ мегузаштанд, ки он 4 моҳ давом кард. Ба гурӯҳе, ки миёни иштирокчиёни маросим гурӯҳи асосӣ ба шумор мерафт, Гавҳар Мирҷумаева машқ медод. Гоҳо кор ба ҷое мерасид, ки донишҷӯёни хаставу бемадор зери нурҳои офтоби сӯзон аз саҳар то соати 2-ю 3 супоришҳои ӯро иҷро мекарданд ва қисме аз мондашудаҳо дигар ба амраш эътибор надода, худро рӯи сабзаи тар мепартофтанд. Як рӯз ана дар ҳамин ҳолат Убайдулло Раҷабов ба майдони варзишӣ ташриф овард. Дид, ки донишҷӯён мисли баррачаҳои баҳорӣ рӯи алаф ғел мезананду ба гапи Гавҳар Мирҷумаева гӯш намедиҳанд. ӯ бо қадамҳои вазнин болои минбар, назди Гавҳар Мирҷумаева баромад ва ба донишҷӯён хитоб кард: «Хезед зуд аз ҷоятон!». Бо дидани Убайдулло Раҷабов ва шунидани нидои ӯ дигар донишҷӯёни рост ҳам рӯи сабза ғел зада, баробари донишҷӯёни «хобида» хуб хандиданд. Ҳамин тавр, амри Раҷабов ҷавоби баръакс гирифту даст афшонда, аз минбар фаромада рафт.
Чун мақсадамон аз овардани ин саҳна ба мусоҳибонамон ошкор шуд, Раъно Давлатназарова ба сухан гуфтан сар кард: «Ёд дорам, ки боре ман бо ҳамсарам Усто дар кӯчаҳои шаҳр мерафтем ва одамон Усторо дида механдиданд. ӯро гирд мекарданд. Усто ба онҳо мегуфт: «Ой мардум мо дар зоопарк нестем!». Ва атрофиёнаш баландтар механдиданд». «Вақте Масто донишҷӯ буд, шабҳо аз консерт соатҳои 3-и шаб меомад. Ман субҳгоҳӣ ба ӯ мегуфтам, ки «Масто, хез, дарсҳоятро тайёр куну ба дарс рав». ӯ дар ҷавоб мегуфт: «Усто хонад, ман хондагӣ». Боз мегуфт: «Ман имрӯз хаста, ба дарс намеравам, ба Усто занг зан, ӯ ҳам наравад…»,- илова намуд ҳамсари Масто — Бахтибегим Орипова.
Ва пайваста андешае моро фарогир буд, ки оё боре Устову Масто ҳангоми пешниҳоди ягон барномаашон дучори монеа шудаанд, ё не? Посух чунин буд: «Сиёсати ҳамон замона бисёр сахт буд. Ҳолатҳое мешуд, ки барномаашон бо идеологияи комунистӣ рост намеомад. Бахилӣ ҳам дида мешуд. Мавридҳое ҳам буд, ки Устою Масто барои ягон баромадашон тайёрии зиёд медиданд, вале ба онҳо рақам намедоданд. Натиҷаи бухли баъзе одамон буд, ки унвони баланд нагирифтанд. Танҳо бо талаби халқ ба онҳо унвони Артисти хизманнишондодаи СССР-ро лоиқ донистанд. Ва танҳо дар рӯзи ҷанозаашон намояндаҳои ҳукумати ҳамондавра гуфтанд, ки «мо ба ин шахсҳо бояд унвони Артиси халқии СССР-ро медодем. Яъне, қадрашонро дар зинда буданашон надонистанд…».
— Ҷанозаи онҳо чӣ гуна гузашт, дар куҷо, бо иштироки кӣ, дар қазияи маргашон чӣ норӯшание боқӣ монд?,- мепурсем аз ҳамсӯҳбатонамон. Мегӯянд: «Нуралӣ корбарашон буд ва як мошини «жигулӣ» дошт. Ҳамон рӯз бояд соати 6 ба Душанбе меомад. Аммо дер кард. Гӯё як трактор ба мошини онҳо бархӯрдаву ба ҷарӣ рафтаанд. Усто дар Гароутӣ ҳангоми садамаи автомобилӣ ба ҳалокат расид. Масторо дар ҳолати вазнин ба беморхона бурданд. Дар ҳамон ҷо аз забони як ҳамшира мешунавад, ки Усто ҳалок шудааст. Баъди шунидани ин хабар ӯ ҳам ба замин меафтаду дигар намехезад. Баъди рух додани ин ҳодиса онҳоро шӯста баъд ба хонаи мо оварданд. Ва майитро ба болои мизе монданд ва мардуми зиёде барои видоъ омада буданд. Ҷасади Усторо, ки хонааш дар ошёнаи 4 буд, бурданд ва ҷасади Масторо ба хонааш, ба ошёнаи 1-ум дароварданд. Мардуми зиёде аввал ба боло баромада, баъд ба ошёнаи як омада, видоъ мекарданд. Баъд ҷасади онҳоро гирифта ба Филармония — ҳозира бинои ТВ «Сафина» бурданд. Дар онҷо митинг баргузор гардид. Ҳазорҳо одамон, аз ҷумла донишҷӯён аз дару тирезаҳо вориди бино мешуданд ва видоъ мекарданд. Аҷибтар ин ки, ронандаашон танҳо як ангушташ бастагӣ буд ва танаш сиҳат. Ақаллан як нафарашон зинда мешуд, мефаҳмидем, ки чӣ гап шудааст. Баъдан дар Ҷилликул Нуралиро муҳокима намуданд. Мо гуфтем, ки асли қазияро намедонем ва ба ҳамин хотир ӯро ба Худо супоридем».
Ниҳоят, ба зиндагии ин ду зан баъди марги шавҳарҳояшон таваҷҷӯҳ кардем. Ҳамсари Усто — Раъно Давлатназарова гуфт, ки азобҳои зиёде ӯву фарзандонашро дунболагир будааст. ӯ соҳиби 5 фарзанд аст, 1 духтару 4 писар. Писари калонияш Артур Машрапов имрӯзҳо консертҳои давлатиро мегузаронад. «Дар замони ҷанги шаҳрвандӣ фарзандони мо мавриди таъқиб қарор гирифтанд ва бо азоби сангин моли зиёдамонро фурӯхта онҳоро ба Русия фиристодем»,- илова мекунад ӯ.
Аммо ҳарду зан ҳам аз норасоии ғизо шиква накарданд. «Шукри Худо, ёфтаамонро мехӯрем, наёфтаамонро не»,- мегуфтанд онҳо. Вале як дархост доштанд. Дархост аз шаҳрдории Душанбе. Дархост ба ин маънӣ, ки дар даврони пиронсолӣ барояшон ҳуҷра ҷудо карда шавад. Тибқи иттилои худи онҳо, пештар бо ҳамин мазмун ба шаҳрдорӣ муроҷиат карда будаанд, вале ҳанӯз ҳам ба хоҳишашон расидагӣ нанмудаанд.
Ва аз ҳама охир мепурсем, ки оё онҳо дархости як ҳуҷра барои ду нафарро доранд?
— Не,- мегӯяд ҳамсари Усто,- агар тавонанд ба ҳардуи мо якҳуҷрагӣ диҳанд. Ин бисёр кори хуб мешуд. Ба хотири рӯҳи ин бузургмардон, ки дар роҳи хизмат ба ватан ҳалок шуданд…

Аҳлиддини САЛИМПУР, БМСТЖ

Маблағи ҳангуфти созмонҳои хориҷӣ ва «шармандагии бесобиқа»-и КҲФ-и Тоҷикистон

Бо гузашти чанд муддат аз нооромиҳо дар Тоҷикистон ҳанӯз ҳам сатҳи камбизоатӣ ба таври дилхоҳ паст нашудааст. Бархе аз коршиносон сабабро дар он мебинанд, ки ҷомеа ба се қишр — бой, камбағал ва миёнаҳол ҷудо гардидаву бойҳо камбағалҳоро фурӯ мебаранд. Қисми дигар бар ин иддаоянд, ки агар шумори созмонҳои хориҷии кӯмакрасон ба мардуми камбизоат мадад нарасонанд, ҳоли ин қишр табоҳтар мегардад. Аммо назари дигаре низ ҳаст, ки чун созмонҳо бо мардуми одӣ додугирифти мустақим надоштаву кӯмакашонро тавассути мақомот мерасонанд, масъулини мақомот фоида мебаранду халос. Ва ҳам баръакс, назаре низ вуҷуд дорад, ки «бигзор дигарон хӯранду кам — кам ба мо ҳам диҳанд». Яъне, мардум тавре ки набошад, аз кӯмаки созмонҳои байналмилалӣ умед доранд.
Солҳои охир аз ҷониби давлатҳои хориҷ ба мардуми тоҷик ҳам кӯмакҳои хайрия ва ҳам кӯмакҳои қарзӣ ҷудо карда мешавад. Ва гоҳо мешавад, ки созмонҳо шароити зиндагии мардуми моро ба назар гирифта, кӯмакҳои қарзияшонро ҳам мебахшанд. Вале агар набахшанд ҳам, қисме бар ин боваранд, ки кӯмаки онҳо дар кадом самте, ки набошад, хоҳ-нохоҳ ба манфиати мост.
Масалан, чанд моҳ қабл роҳбари гурӯҳи Хазинаи байналмилалии асъор Аксел Шиммелпфенинг иттилоъ дода буд, ки барои дастгирии тадбирҳои зиддибӯҳронӣ дар Тоҷикистон илова ба 116 миллион доллари аввали сол ҷудокардааш 30 миллион доллар барои нимсолаи дуввум ва 100 миллион доллар барои соли оянда тахсис медиҳад. Ва ӯ аз бекор кардани қарзҳои хоҷагиҳои пахтакор изҳори хушнудӣ намуда, гуфта буд, ки дар ин самт низ кӯмакашонро мерасонанд.
Ҳамчунин, Фонди умумибашарии мубориза ба муқобили бемориҳои СПИД, сил ва табларза қарор додааст, ки дар давоми се соли оянда ба Тоҷикистон барои табобати бемории сил ба маблағи 87 миллиону 962 ҳазору 78 доллар кӯмак расонад. Худо хоҳад, бо ин маблағ ба кишвари мо асбобу анҷоми тиббӣ ва дору мефиристонанд.
Ба наздикӣ, 15-уми сентябри соли ҷорӣ Бонки Ҷаҳонӣ аз таҳияи Стратегияи нави кӯмак ба Тоҷикистон барои солҳои 2010 то 2012 ба хотири коҳиши сатҳи камбизоатӣ хабар дода буд. «Мақсади асосии стратегия, ки аз ҳамкории давлати Тоҷикистон ва Бонки Ҷаҳонӣ бармеояд, дар муддати се соли оянда камбизоатиро дар ин кишвар коҳиш дода ва сатҳи иҷтимоиву иқтисодии мардуми Тоҷикистонро баланд бардоштан аст»,- изҳор дошта буд ӯ.
Чунин намунаи кӯмакрасонӣ пештар ҳам вуҷуд дошт. Бо сабаби ба бӯҳрони молӣ дучор шудани Тоҷикистон, Созмони Миллали Муттаҳид аз кишварҳои кӯмаккунандаи ҷаҳон дархост карда буд, ки Тоҷикистон аз кишварҳои фақири Осиёи Марказӣ маҳсуб мешавад ва ба он 35 млн. доллар кӯмак намоянд. Дар баёнияи Созмони Миллали Муттаҳид таъкид шудааст, ки бар асари коҳиши тавлиди маҳсулоти кишоварзӣ ва бӯҳрони ҷаҳонӣ беш аз як миллиону сесад ҳазор тан аз аҳолии Тоҷикистон ба камбудии иқтисодӣ дучор гардидаанд. Дар назар дошта шуда буд, ки кӯмаки 35-миллиондолларӣ баҳри таъмини маводи ғизоӣ барои ҳудуди 800 ҳазор нафар мардуми Тоҷикистон дар моҳи октябри соли 2008 то декабри соли 2009 масраф шавад.
Инчунин, сафири Олмон Дорис Гертрампф 17-уми октябри соли гузашта пас аз дидору гуфтугӯ бо Президенти Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон, ҳангоми сӯҳбат бо хабарнигорон эълом дошта буд, ки давлати Олмон барои иҷрои тарҳҳои мухталифи иқтисодӣ ва иҷтимоӣ дар Тоҷикистон дар ҳамин соли 2008 36 миллион ЕВРО тахсис додаст. ӯ изҳор дошта буд, ки Олмон барои густариши равобиту ҳамкорӣ бо Тоҷикистон дар бахшҳои мухталифи иқтисодию иҷтимоӣ алоқаманд аст. Ғафурҷон Ғуломов, сухангӯи Вазорати рушди иқтисод ва савдои Тоҷикистон иброз медорад, ки натиҷаи сафари ин ҳайат бо имзои ду санади ҳамкорӣ дар заминаи расонидани кӯмакҳои фаннӣ ва молӣ ба бахшҳои мухталифи иқтисодию тиҷоратии Тоҷикистон ба поён расида буд.
Олмон аз нахустин кишварҳои аврупоиест, ки дар аввали соли 1990 бо Тоҷикистон равобити дипломатия, иқтисодӣ ва тиҷоратиро оғоз кардааст. Тибқи маълумотҳо, дар соли 2007 Олмон ба Тоҷикистон 23 миллион доллар кӯмак расондааст.
Соли гузашта Бонки Осиёии Рушд 55 миллион доллар барои бозсозии бахши танзими нерӯгоҳи барқи обии «Норак» ҷудо кард. Татяна Евстифелова, сухангӯи дафтари Бонки Осиёии Рушд дар Душанбе гуфта буд, ки нерӯгоҳи «Норак», ки ҳудуди 70 дарсади нерӯи барқ дар Тоҷикистонро тавлид мекунад, ба бозсозӣ ниёз дорад. Гузашта аз ин, ба гуфтаи Макото Оджиро, намояндаи Бонки Осиёии Тавсеа, нерӯи барқи тавлиди нерӯгоҳи «Норак» ҳамзамон ба танзими кайфияти нерӯи барқи кишварҳои минтақа мусоидат мекунад. Ҳамчунин, гуфта мешавад, ки иҷрои ин тарҳ ба ӯҳдаи ширкати Барқи Тоҷик вогузор шуда, корҳои бозсозӣ чанд соли дигар идома хоҳад ёфт.
Сокинони ноҳияи Мир Сайид Алии Ҳамадонӣ аз сабаби набудани об, аз каналҳо, ҷӯю чоҳҳо об мекашиданд. Баъди он, ки вазири корҳои хориҷии Тоҷикистон Ҳамрохон Зарифӣ намояндаи сафорати Ҷопон Ё. Накиямаро ба ҳузур пазируфт, дар соли 2008 барои беҳбуд бахшидани системаи обрасонӣ аз тарафи ин кишвари абарқудрат 9 миллион доллар ба ноҳияи Мир Сайид Алии Ҳамадонӣ ҷудо гардид.
Бояд зикр намуд, ки сокинони ноҳияи номбурда соли 2003 ба Вазорати ҳолатҳои фавқулодда муроҷиат карда буданд, вале бо сабаби мушкилоти молӣ ба онҳо кӯмаке расонида нашуд.
Имрӯз ҳам шаҳрвандони кишвар фаъолияти Кумитаи ҳолатҳои фавқулоддаро нокифо мешуморанд ва мегӯянд, ки ҳангоми сар задани офате ин ниҳод наметавонад ба мушкилашон расидагӣ кунад. Дар ҳоле, ки бисёре аз кишварҳо аз фаъолияти густурдаи чунин як ниҳодашон изҳори қаноатмандӣ мекунанд. Дар мо бошад, ҳама аз пайи назария медаванд. Дар макотиби миёна ва олии мамлакат аз фанни мудофиаи гражданӣ дарс мегӯянд, то ин ки, ҳангоми ягон офат шаҳрвандон тавонанд ба зарардидаҳо ёрии аввалия расонанд. Аммо агар мантиқан андеша ронем, ҳам масъулияти кӯмаки аввалия ва ҳам кӯмаки баъдӣ бар дӯши ин ниҳод аст.
Бояд қайд кард, ки то тобистони ҳамин сол бар асари офатҳои табиӣ 26 нафар ба ҳалокат расид. Барои пеши роҳи ҳар гуна ҳодисаҳои табииро гирифтан муроҷиатномаи Кумитаи ҳолатҳои фавқулодда тариқи ВАО ба бинандаву шунаванда ва хонанда мерасад. Ба он хотир, ки кӯдакону наврасон беназорат намонанд.
Як тан рӯзноманигори тоҷик Гулҷаҳон Хоҷаева дар мақолаи худ: «КҲФ барои Тоҷикистон лозим аст?» менигорад: «Имсол дар кишварамон аз боронҳои пай дар пайи шадид ва сел чандин макони зист осеб дид…
… ду сол пеш назди пули калони шаҳри Ваҳдат довталаби яке аз донишгоҳҳои намоёни кишвар дар дарёи «Кофарниҳон» ғарқ шуда, ба ҳалокат расид. ӯ дар ҳоли бечорагӣ қариб се соат сими бетонеро, ки барои паст кардани ҷараёни об мегузоранд, дошта истод. Вале касе ба додаш нарасид. Баъди чанд лаҳзаяки дигар ӯ аллакай миёни тӯдаи одамон набуд… Агар кормандони КҲФ сари вақт бо чархбол расида меомаданд, шояд ҷавони ҷавонмарг бо онҳо чақ-чақ дошт. Чархбол! Бовар кардан мӯҳол аст, ки солҳои наздик чунин техникаро ҳатто кормандони кумитаи мазкур худашон дар хоб мебинанд ё не!?».
Дар мақолаи мазкур Кумитаи ҳолатҳои фавқулодда бо надоштани қувваи кофии молӣ ва таҷҳизотӣ танқид шудааст ва порчае, ки овардем, саҳнае аз сарзании офати табиист. Яъне, бориши зиёду баланд шудани сатҳи об, ки ба марги ҷавони машғули оббозӣ оварда расонидааст. Вале ҳолатҳое низ ба мушоҳида мерасад, ки Кумитаи ҳолатҳои фавқулодда дар ҳақиқат кӯмакашро ба зарардидагон саривақтӣ мерасонад. Агар манбаи зарари осебдида офати табиӣ ҳам набошад. Масалан, чанде пеш аз ҷониби мақомоти ноҳияи Файзобод хонаи сокини деҳаи заркамари ҳамин ноҳия Рақибов Атобулло тахриб гардид. Кумитаи ҳолатҳои фавқулодда ба ин хонавода хаймаву дигар лавозимоти рӯзгор кӯмак расонд, ки модари ҳамин хонавода Гулрӯ Ибодова сари масъала гуфта буд: «… миннатдории самимии худро ба раиси Кумитаи ҳолатҳои фавқулода Латифов Н. ва муовини ӯ Шоев Р . мерасонам. Ба он хотир, ки аризаи шавҳарам Рақибов Атобуллоро аз 27.07.09 ба эътибор гирифта, худи ҳамон рӯз ба мо кӯмак расонданд. Сардори ситоди ноҳияи Файзобод бо мошини кумита хайма, кӯрпа, кӯрпаи болопӯш, сатил, плиткаи керосенӣ ва кастрюлу жемпир овард». Аммо хушнудии ин хонавода дер давом накард. Кумита кӯмакашро бозпас гардонда гирифт ва ин амалаш миёни нафарони огоҳ ба андозае маҷоз ҳам шуд. Ба ҳадде, ки ин рафтори намояндагони кумитаи мазкурро як навъ «шармандагии бесобиқа» унвон карданд. Ва нафароне ҳам буданд, ки ба КҲФ бо назари дилсӯзона нигариставу амалашро «таъсири дасти дигарон» меҳисобиданд…
Баъди дидану шунидани инчунин тазод, кас ба андеша меравад, ки агар ҳамон созмонҳои хориҷӣ маблағи ҳангуфти додаашонро бозпас гиранд, кайфияти мардуми тоҷик ба куҷо мерасад? Ва дигар, оё ҳамин созмонҳои кӯмакрасон наметавонанд мустақиман ба чунин ҷабрдидаҳо мадад расонанд?

Азимҷон БАДАЛОВ, БМСТЖ

Рӯдакӣ, Сино, Айнӣ ва «ришчаи намунавӣ»

Имрӯзҳо дар бораи ба танзим даровадани либоси расмӣ ва риши муаллимон, ки аз ҷониби Вазорати маорифи Ҷумҳурии Тоҷикистон пешбинӣ гардид, миёни омӯзгорон ва шаҳрвандон сарусадо баланд шудааст.
Ба ақидаи масъулини Вазорати маориф, ин дастурамал гӯё ба манфиат ва пешрафти илм дар ҷумҳурӣ бошад. Ба фикри эшон, омӯзгоре, ки либоси тавсияшуда надорад ва ё ришаш набояд аз се сантиметр дароз бошад, ба ҷараёни таълим халал ворид мекунад. Аммо тааҷҷубовар ин аст, ки боре ҳам дар бораи сифати таълим дар макотиб ва донишкадаҳо ин қадар диққати ҷиддӣ намедиҳанд.
Ба наздикӣ тарҳи нави «Қонуни забони тоҷикӣ» ба тасвиб расид. Ин маънои онро дорад, ки мо бояд бештар ба забони модариамон диққат диҳем. Зеро ҳар халқу миллатро аз рӯи забонаш мешиносанд. Чаро вазири мӯҳтарам ба забони адабии имрӯза, ки дар сатҳи паст қарор дорад, аҳамият намедиҳад?
Дар мактабҳои миёна, ҳатто дар донишгоҳҳои олӣ меъёри забони тоҷикӣ риоя карда намешавад. Ҳатто баъзе муаллимон бо лаҳҷаҳои гуногун дарс мегӯянд. Чаро ин масъаларо пайгирӣ намекунанду диққати мардумро ба ришу мӯйлаб ва галстуку дигар чизҳо банд мекунанд.
Устод Рӯдакӣ бе галстук нуфузи забони тоҷикиро дар аҳди Сомониён ба авҷи аъло расонд. Шайхурраис Абӯалӣ Ибни Сино бе галстук ва риши сесантиметрӣ олим ва мутафаккири бузурги дунё шуд. Устод Садриддин Айнӣ бе галстуку «ришчаи намунавӣ» барои миллати хеш ҷонашро фидо кард! Хусусан, барои баланд бардоштани сатҳи забон ва фарҳангу маънавиёти мардуми тоҷик китобҳо таълиф намуд ва ниҳоят, бе галстук ва ана ҳамон риш Қаҳрамони халқи тоҷик гардид. Аммо имрӯз баъзе галстукдорону «ришча»-дорони мо ҳатто дар бораи риш ва галстук бо забони адабӣ хуб сухан гуфта наметавонанд.
Тӯли панҷ соле, ки дар донишгоҳ таҳсил мекардам, аз конфронсҳои илмӣ дида, масъалаи галстук ва ҳиҷоб зиёдтар матраҳ мегардид. Мутмаинам, ки бо ин аҳвол, 5 соли дигар масъалаи либос ва риши муаллимон мавриди баррасӣ қарор мегирад.

Муҳаммаднабӣ БАЁНӣ

Шайх Амонуллоҳи НЕЪМАТЗОДА: «Ҳар кӣ моро хор кард, аз умр бархӯрдор бод!»

— Шайхи мӯҳтарам! Лутфан маъзарат мехоҳем. Шунидем, ки як — ду моҳ қабл аз оғози симпозиюм гирифтори бемории шадид ва ногаҳонӣ шудед, ки муддати чанд рӯз дар шифохона бистарӣ будаед. Ҳолдонҳо бад-ин ақидаанд, ки ба Шумо ба таври маҷҳул ба ҳангоми таъомхӯрӣ ғизои заҳрогин додаанд ва бемории Шумо низ аз сабаби истифодаи ҳамин таъоми заҳрогин аст. Аз заҳр додани Шумо кӣ ва киҳо манфиатдор мебошанд? Ё овозаҳое шунида мешавад, ки шайх Амонуллоҳро аз вазифаи раҳбари Маркази исломӣ ва Шӯрои уламо сабукдӯш мекунанд ва бад-ин сабаб ба бемории сахт гирифтор шудааст… — … Ин беморӣ сир ва асрори ман аст, ки дар айни ҳол чизе нахоҳам гуфт. Худованд донои роз аст ва дарду шифо медиҳад…

— Мӯҳтарам шайх Амонуллоҳи Неъматзода! Шӯрои уламои исломии Тоҷикистон айни замон барои нишон додани муносибати дин ва давлат чӣ нақшаҳоеро амалӣ кардаву чӣ корҳоеро пеш бурда истодааст?

— Бисмиллоҳир раҳмонир раҳим. Суоли матраҳшуда бамаврид ва айни муддаост. Маркази исломӣ ва Шӯрои уламо дар навбати худ ташкилоти давлатӣ нест, балки ташкилоти динӣ ва ҷамъиятӣ мебошад. Ва ташкилоти ҷамъиятӣ дар навбати худ наметавонад сирфан муносибати дин ва давлатро муайян намояд. Мушаххас намудани муносибати дин ва давлат аз доираи ваколат ва салоҳияти Шӯрои уламои Маркази исломӣ берун аст. Шурои исломӣ дар асоси низомномаи худ, ки ташкилоти ҷамъиятӣ мебошад, фаъолият мекунад. Дар айни замон муносибати дин ва давлатро шӯъбаи дини Вазорати фарҳанг муайян мекунад. Аммо ҳамчун як фарди мусалмон ва раиси Шӯрои уламо бо итминони комил метавонам бигӯям, ки муносибати дин ва давлат хеле хуб аст. Ҳуқуқ ва озодиҳои инсон арзиши олӣ дорад ва аз тарафи давлат кафолат дода шудааст. Пас, ҳар инсони мусалмон муносибати худро ба дину давлат муайян намояд. Ва ҳар фарде, ки соҳиби ақлу хирад аст, дину давлати худро дӯст медорад. Барои шахси намозхон тамоми шароит фароҳам аст. Баёнгари ин нукта бузургдошти 1310-солагии фақеҳи шаҳид ва суфии куфӣ — Имоми Аъзам (р) буд, ки бевосита бо пешниҳоди Президенти кишвар Эмомалӣ Раҳмон (Худованд падару модарашро биомурзад), дар сатҳи баланди илмӣ ва фарҳангӣ ҷашн гирифта шуд. Аз ҳамин лиҳоз, метавонам ба қисмати дуввуми суоли шумо ҷавоб бидиҳам. Маркази исломӣ ва Шӯрои уламо тибқи барнома ва нақшаи соҳавии худ дар асоси талаботи Сарқонуни кишвар фаъолият дорад. Дар Шӯрои уламо беҳтарин шахсиятҳои динӣ шомил мебошанд. Шӯрои исломӣ барои беҳтар шудани ҳолати диндорӣ ва ҳифозати истиқлолияти динӣ ва мазҳабӣ ҳамешагӣ саъю талош дорад. Ҳамчун ташкилоти ҷамъиятии динӣ нисбат ба давлат муносибати ҳасана дорад. Ҳифозати истиқлолияти мазҳаби ҳанафӣ ва худшиносии шуури динӣ вазифаи асосӣ ва муқаддаси мо мебошад. Аммо то имрӯз на ҳама донишмандони дин шомили Шӯрои уламо шудаанд. Уламои диндоре, ки таълимоти Қуръон ва суннатуннабиро мехоҳанд ба манфиати аҳзоби сиёсӣ ва фирқаи тундгарое истифода баранд, дар Шӯрои уламо пазируфта намешаванд. Зеро манфиати мазҳабу миллат болотар аз манфиати гурӯҳӣ ва фардӣ аст. Маркази исломӣ ва Шӯрои уламо барои мӯътадил ва беҳтар шудани фазои иттилооти динии кишвар пайваста мекӯшад.

— Оё Шӯрои уламо тавонистааст рӯҳониёнеро ба фаъолият фаро гирад, ки оид ба масоили муртабити дин, давлат ва ҷомеа назари холису муфид дошта бошанд?

— Дар Шӯрои уламо рӯҳониёне шомил мебошанд, ки дар ҷомеа мақом ва манзалати худро дарёфтаанд ва кулли онҳо ҳанафимазҳаб мебошанд. Аъзоёни Шӯрои уламои Маркази исломӣ дар муносибат ба давлат ва ҷомеа назари нек ва холису муфид доранд. Ва ягона ниҳоди диние мебошад, ки барои беҳдошти ахлоқи ҳамида, ҳифозати арзишҳои илмӣ ва мазҳабӣ, худогоҳӣ, худшиносӣ, андешаи миллӣ ва истиқлолияти андешаи мазҳаби ҳанафӣ ва истиқлолияти бедории тафаккури миллӣ дар ҷомеа саъю талош дорад. Дурандешӣ ва таҳаммулпазирӣ шеваи феъли ҳар яке аз аъзоёни Шӯрои уламо мебошад. Шӯрои уламо дар навбати худ барои бедории динӣ ва худшиносии мазҳабӣ дар якҷоягӣ бо дигар мақомоти дахлдор дар донишгоҳу донишкадаҳо ва кормандони мақомоти интизомии кишвар вохӯриҳо гузаронд. Дар мавзӯъҳои хатари суд, рибо, ришва, кизбу дурӯғ ва оқибати худношиносии мазҳаб ва хатари ҷараёни суннатситезу мазҳабгурез ва муҷтаҳидини ҷадиди салафия мубодилаи афкор намуд. Шӯрои уламо то ҳол на ҳамаи рӯҳониёнро шомили худ намудааст, вале бо ҳамаи рӯҳониёне, ки нисбати давлату ҷамъият назари нек доранд ва нисбати дину мазҳаби худ бетараф нестанд, муносибати хуб дорад. Ҳарчанд ки дар ин ҷода то ҳол камбуд ва норасоиҳо ба чашм мерасад. Барои беҳтар ва хубтар шудани фаъолияти кории Шӯрои уламо бо қишрҳои гуногуни ҷомеа, бо лутфи Парвардигор, кӯшиш хоҳем кард. Дари Шӯрои уламо барои ҳама уламои гиромӣ ва некназар ба хотири ҳамкорӣ дар беҳбуди рӯзгори диндорон ва кулли сокинони кишвар кушода аст. — Шайхи мӯҳтарам! Худованд аҷр ва раҳмати хешро насиби Шумо гардонад. Дар маросими имсолаи ҳаҷ овозаҳое интишор шуд, ки зойирин барои рафтан ба зиёрати Каъба қаблан бояд 1000 дона лампа харидорӣ намоянд. Ин овоза то кадом андоза воқеият дорад? — Бисёр фаъолият ва корҳои диниро шӯъбаи дини Вазорати фарҳанг ба сомон мерасонад. Ба ҳаҷ рафтани шаҳрвандон низ аз ҷониби ҳамин шӯъбаи дини Вазорати фарҳанг вобастагӣ дорад. Маркази исломӣ ва Шӯрои уламо масъули ин бахш, яъне ба ҳаҷ равон намудани шаҳрвандони кишвар нест. Вале ҳамчун як мусалмони воқеӣ ва раиси Шӯрои уламо бо камоли боварӣ гуфта метавонам, ки ин овозаҳо асл надорад. Ҳақиқат чизи дигар аст. Бисёр ташхискунандагон дар асоси овозаҳои бардурӯғ хулоса мебароранд. Овозаҳо дар навбати худ хуб ва бад мешаванд. Овозаҳое, ки асл доранд ва овозаҳое, ки ботиланд. Овозаҳое ҳастанд, ки хабари нек доранд. Овозаҳое ҳастанд, ки характери огоҳкунӣ ва пешгирикунии ягон фоҷеа, беморӣ ва ё воқеаи нохуш доранд. Инчунин овозаҳое вуҷуд доранд, ки характери сиёсӣ: бадномкунии шахсият, мақомот, давлат, ҷамъият ва дину мазҳаб доранд. Овозаҳое ҳастанд, ки характери санҷишӣ ва оморӣ доранд. Барои муайян намудани сатҳи дониши мардуми як минтақа ва ё як кишвар. Бояд ба ҳар як овоза аз нуқтаи назари маърифати динӣ, илми муосир ва ақл боварӣ кард ва баҳогузрӣ намуд, ки овоза то куҷо асос дорад! Ва овоза аз куҷо сарчашма мегирад? Таҳмилкунандагон ва интишоркунандагони овоза киҳоянд? Дар паси овоза мақсади кадом шахсият ва манфиати кадом гурӯҳе пинҳон аст? Мақсад аз овоза чист? Овоза ба манфиати инсон, ҷомеа ва давлат ва ё бар хилофи онҳо нигаронда шудааст? Мисол. Дар соли сипаришуда овозае интишор гардид, ки заминҷунбии сахте мешавад. Дар шаби сард ҳама шаҳрвандон — хурду калон, сармоядору бесармоя, донишманду бедониш, олиму омӣ, муштзӯру камзӯр ва анқариб кулли сокинон дар кӯчаҳои шаҳру деҳот дар ҳолати интизории рух додани фалокат ва зилзилаи марговар шабро саҳар намуданд. Аз ин овоза ҷониби кӣ манфиатдор буду киҳо ранҷу азоб кашиданд. Зангҳои телефонӣ то ба рӯз маро ором нагузоштанд. Ҳарчанд мефаҳмондам, ки мусалмон бояд ба ин хел овозаҳои ботил ва беасос бовар накунад, зеро илми зилзила назди Худованд аст, касе то ҳол аз донишмандони Аврупо ва Осиё аз вуқуи заминларза қаблан огоҳӣ надодааст. Каммаърифатии динӣ ва камиттилоотии илмӣ дар бисёр мардум дида мешавад. Каммаърифатии динӣ дар ҷомеа яке аз омилҳои асосии қафомонии шуури динӣ ва рушд намудани ақидаи бединӣ ва заминаҳои пайдоиши гурӯҳоҳи ифротгаро ва бемазҳабон мебошад. Каммаърифатии динӣ ва эҷоди динбадбинӣ ҳанӯз дар аморати Бухорову Самарқанд сесад сол қабл тибқи нақшаҳои мухолифини дин тарҳрезӣ гашта буд, ки то имрӯз зарар ва зиёни он дар диду маърифат ва зиндагии мардуми мусалмон асар дорад. Барои зудудани каммаърифатии шуури динӣ ва динбадбинӣ аз зеҳнӣ қишрҳои гуногуни ҷомеа бо дили поку нияти холис рӯ ба Қуръон ва суннатуннабӣ биёрем. Ба ҷомеа ва давлати худ назари нек ва беғараз дошта бошем. Дин, давлат ва ҷомеаро аз ҳам ҷудо нишон надиҳем. Диндорон ҳама инсон ва шаҳрванди ҳамин кишваранд ва ҳуқуқу озодиҳои онҳо аз тарафи давлат кафолат дода шудааст. Вақте ки «овоза»-ҳои Инқилоби Октябри ленинӣ ба кишварҳои кӯҳистони мусалмоннишини Осиёи Миёна мерасид, ҳазорон донишмандони мусалмон аз ҷониби ҷонибдорони Инқилоби болшевикӣ ва қумондонҳои саҳроии пантуркистӣ ба қатл расонида шуд. Ҳазорон китобҳои нодири таърихӣ ва динӣ ба коми оташ фурӯ рехтанд. Масҷидҳо анборхона, ҳезумхона, мушхона ва киноконсертзал шуданд. Ин ҳанӯз овоза буд. Овозае буд, ки каммаърифатии динӣ ва динситезиро дар ҷомеа пурзӯр намуд. Таълимоти ҷаноби Ленин хилофи муллокушӣ ва қатли уламои динӣ ва оташ задани китобҳои муқаддас ва ёдгориҳои таърихӣ буд. Мухолифини дину мазҳаб либоси болшевекӣ ба бар карданд ва куштанду сӯхтанд. Аввал овоза мекарданд, ки фалон домулло душмани Шӯро аст ва баъдан ҳамон донишманд ва ё домулло парронда мешуд ва бадарға мегардид. Овозаҳои замони муосир бештари вақт ғаразнок буда, характери иртиҷоӣ, манфиатҷӯӣ ва сиёсӣ дорад. Чӣ тавре ки ба фолбинии ҷугӣ бовар надорам, ба овозаҳои бардурӯғ низ бовар надорам.

— Ҳушмандӣ ва худшиносии динӣ ва миллиро дар мусалмонони кишвар Худованд насибу рӯзӣ гардонад, ки ба овозаҳои бардурӯғ ва ғаразноки бепоя ва беаслу пур аз хурофот бовар накунанд, зеро хурофоту ҷаҳолат асли ширк ва куфр аст. Ва шайхи мӯҳтарам, бигӯед, ки президенти собиқи Русия Владимир Путин дар як вохӯрияш бо Шумо гуфта буд, ки ба роҳ мондани муносибати судманди доираҳои динии Русия ва дигар кишварҳо, аз ҷумла Тоҷикистон муҳим аст. Пас ҳамкориҳои рӯҳониёни Тоҷикистон бо рӯҳониёни Русия имрӯз дар кадом сатҳ қарор дорад?

— Воқеан, ҷаноби Путин нисбати дини ислом ва мардуми Тоҷикистон назари нек дорад. Ва нисбати банда ҳамчун раиси Маркази исломӣ ва Шӯрои исломии Тоҷикистон эҳтироми хоса дорад. Дар конфронсҳои диние, ки дар Русия баргузор мегардад, мо низ даъват мешавем. Имсол бо шарофати ҷашн ва бузургдошти 1310-солагии Имоми Аъзам (р) чанд сафари хидматӣ ба Русия доштем, ки бо мусалмонони минтақаҳои гуногуни Русия вохӯрдаву сӯҳбатҳо кардем. Барои беҳтар шудани шароити иҷтимоӣ ва ибодатии мусалмонон дар Русия бо ҷаноби Путин ва раҳбари динии ин кишвар маслиҳат намудем. Барои ҳамкориҳои рӯҳониёни ҳар ду ҷониб ба таври доимӣ заминаҳои воқеӣ омода сохтем. Ҳамкориҳои мо бо рӯҳониёни Русия дар сатҳи ҳасана қарор дорад. Дар Русия мусалмонони зиёд зиндагӣ ва фаъолият доранд. Масҷидҳои зиёд ва зебо дар ин диёр қомат афрохтаанд. Муҳоҷирин бе мушкилӣ дар ин масҷидҳо намоз мехонанд ва ин самараи ҳамкории мо бо мақомоти воломақоми рӯҳониёни Русия мебошад.

— Чун дар хабар аст, Шӯрои уламои исломии Тоҷикистон аз имомхатибони кулли кишвар дархост карда буд, ки ҷонибдорони фирқаи салафияро ба хондани намоз бо шеваи ҳанафӣ даъват кунанд. Ва ҳамон вақт яке аз пешвоён ва пайравони ҷараёни салафия Муҳаммадии Раҳматуллоҳ ин тасмимро бепоя ва ғайриимкон хонд. Лутфан бигӯед, ки ҷонибдорони салафия барои фикрашон чӣ далоиле пеш меоварданд? Дар ҳоле, ки ба андешаи соҳибназарон, ин тасмими Шӯрои уламои исломӣ алайҳи ҷараёни салафия барои таҷлили бузургдошти 1310-солагии Имоми Аъзам (р) замина гузошт.

— Маркази исломӣ ва Шӯрои уламо дар кишвар аз аввалинҳо шуда, хатари ҳаракати салафияро дарёфт ва муайян намуд. Ва барои ифшои симои аслии ин бемазҳабон, ки бо номи салафия зуҳур намуданд, китоби «Симои воқеии салафия»-ро чоп намуда, манзури мусалмонони кишвар намудем. Дар ин китоб фикру ақидаи донишмандони ислом ва чеҳраҳои шинохтаи динӣ: Домулло Сайдраҳмони раҳматӣ, домулло Ҳикматуллоҳ, домулло Маъруф ва домулло Ҳабибуллоҳ нисбати фирқаи салафия ва хатари онҳо мухтасаран маълумот дода шуд. Мақоми матбуот низ дар ифшои рози нуҳуфтаи фирқаи салафия бузург аст. Бисёр ба ном «чеҳраҳои динӣ» аз аввал дар асари бехабарӣ ё аз рӯйи тарс нисбати салафия бетарафиро ихтиёр намуданд. Ва гурӯҳе пиндоштанд, ки ҷараёни салафия аз ҷониби ниҳодҳои давлати раҳандозӣ шуда. Ва баъзе рӯҳониёну воизони номдор омад — омади салафияро ба сари қудрат интизор буданд! Салафиҳо ба муқобили аҳли тариқат ва уламои ростин бархостанд ва мазҳабро инкор намуданд. Бозори тундгӯйҳо ва ба ширку куфр мутаҳамкуниҳои баъзе воизини мақомхоҳ авҷ гирифт. Ҳар яке мехост худро соҳиби дин ва мусалмони асил муаррифӣ намояд. Салафиҳо Маркази исломӣ ва Шӯрои уламоро эътироф намекарданд ва ҳарифи худ намепиндоштанд. Мутакаббир буданд. Байни уламо ихтилоф эҷод мекарданд. Баъзе сиёсатшиносҳо ва таҳлилгарон ба он хулоса буданд, ки бояд салафия ба расмият аз ҷониби давлат шинохта ва эътироф карда шавад. Сабти овози онҳо дар дискҳо маҳфуз аст. Салафиҳои мисрӣ, покистониву мадинагӣ ва яманӣ фаъол шуданд. Салафиҳо чун занбурӯғҳои заҳрогин ва телпакҳои морӣ дар мазрааи сабзу хуррами мазҳаб нумӯ карданд. Уламои динро ба шиагароӣ ва суфигароӣ муттаҳам мекарданд. Нуриддини Тӯраҷонзодаро шиа муаррифӣ намуданд ва эшон дар навбати худ салафиҳоро маҳкум намуд. Акбари Тӯраҷонзода, домулло Абдураҳими қазоқонӣ, мавлавӣ Сайдмаҳмуд, эшони Маҳмуд ва мулло Ҳайдар аз пайомадҳои манфии ҳаракати салафия тавассути матбуот ва наворҳои дискӣ ошкоро ҳарф гуфтанд. Ҳамчун сардори Шӯрои уламои исломӣ ва мусалмони оддӣ Муҳаммадии Раҳматуллоҳро ба дафтари кориам даъват намуда, насиҳат кардам, ки аз доираи таълимоти Абӯҳанифа (р) берун наравад ва дар байни мусалмонони мазҳаби ҳанафӣ ихтилоф эҷод накунад. Зеро таълимоти мазҳаби ҳанафӣ омили асосии сулҳу салоҳ дар ҷомеа аст. Муҳаммадии Раҳматуллоҳ қадам фарохтар гузошта, гуфт, ки дар доираи мазҳаби ҳанафӣ иктифо намекунем ва ҷаҳонбинии динии мо салафиҳо васеътар аз доираи ҷаҳонбинии ҳанафиҳо, суфиҳо ва шайхҳо, муллоҳо ва аҳли тариқат аст. Салафиҳо дар ин нишаст ягон далели шаръӣ барои исботи фикрашон наоварданд. Суханронияшон бемантиқ ва хилофи таълимоти мазҳаб буд. Одоб ва либоси шаръӣ надоштанд. Суннатҳои намози панҷгонаро бо баҳонаи «дар хона мехонем» намехонданд. Ба суннат пойбанд набуданд ва суннатгурезӣ мекарданд. Дар масҷиди маҳалаи Яккачанори шаҳри Душанбе бо сархатиб дар муноқиша шуданд ва салафиҳо пешдастӣ намуда, нисбати ин сархатиб ба Прокуратура аризаи шикоятӣ навиштанд. Беинтизомӣ, беодобӣ ва тартиботи ҷамъиятиро салафиҳо вайрон намуданд ва ҳам пешдастӣ карданд, то сархатибро ба маҳкама кашанд. Салафия як ҷараёни ифротгаро ва тундгарои сиёсии ба ном динӣ мебошад, ки худро бо либоси шаръӣ орастаанд, ки мусалмонони кишвари Тоҷикистон ниёзе ба онҳо надоранд. Ҷашн ва бузургдошти 1310-солагии орифи шаҳид ва суфии куфӣ Абӯҳанифа (р) бо пешниҳоди бевоситаи Президенти кишвар, ҷаноби Эмомалӣ Раҳмон таҷлил гардид. Зеро сират ва таълимоти Имоми Аъзам (р) ифтихори уммати исломӣ ва барои башарият аст. Наҷоти мусалмонони кишвар дар шинохти мазҳаб ва таълимоти башардӯстонаи он нуҳуфтааст. Худшиносӣ ва андешаи динӣ ва миллӣ аз ҳамин сарчашма оғоз мегардад.

— Дар маросими кушодашавии аввалин Маркази исмоилӣ, ки бо иштироки Президенти кишвар ва роҳбари исмоилиёни ҷаҳон Оғохони IV сурат гирифт, 350 меҳмони хориҷӣ даъват шуда буданд ва шумо низ он ҷо ширкат варзидед. Хуб мешуд, ки аҳамияти Маркази исмоилияро барои мардуми тоҷик шарҳ медодед?

— Бале. Дар маросими ифтитоҳи ин Маркази исмоилия ҳузур доштам. Маркази исмоилия, ки дар асоси талаботи Сарқонуни кишвар роҳандозӣ шудааст, барои ниёз ва пайравони исмоилия аҳамияти бузург ва муфидеро доро мебошад. Ин марказ пайравони худро аз гаравидан ба гурӯҳҳои тундрав боз медорад. Пайравони исмоилия то имрӯз дар доираи дӯстӣ ва фазои сулҳу оромӣ бо мо умр ба сар бурданд ва ҳамзабону ҳамватани мо мебошанд. Тоҷикистон давлати демократӣ мебошад ва ин падида яке аз нишонаҳои истиқлолият мебошад. Эҳтироми ҳамзабону ҳамватан айни муддаост.

— Шайхи мӯҳтарам! Нисбати симпозиюми байналмилалие, ки бахшида ба бузургдошти 1310-солагии Имоми Аъзам (р) дар таърихи 5-6-уми октябри соли 2009-и мелодӣ дар шаҳри Душанбе баргузор гардид, чӣ назаре доред?

— Симпозиюми мазкур раҳмати Худованд буд, ки ба василаи Президенти кишвар Эмомалӣ Раҳмон ба мардуми шарифи Тоҷикистон ва кулли уммати исломӣ мушарраф гардид. Дар ин маврид мехоҳам бигӯям, ки назарҳои бад ва дидгоҳҳои носолим нисбати дини ислом ва мазҳаби ҳанафӣ зудуда шуд. Таълимоти дини ислом ва мазҳаб пайёмовари сулҳу сафо, асли ваҳдати миллӣ ва худшиносию худогоҳӣ ва мактаби бузурги Худошиносӣ бар хилофи тундгароӣ, терроризм, экстримизм ва ҳамагуна ҷаҳлу нодонӣ ва хурофоту бидъат муаррифӣ гашт. Соҳибқаламон ба нигориши ҳақ пардохтанд ва аз нигориши ботил нисбати дини ислом даст кашиданд. Раиси ҷумҳур нисбати каҷназарӣ ва беандешагӣ ба дину мазҳаб дар кишвар хотима гузошт. Соҳибмазҳабонро сазовор аст, ки ботамкин, дурандеш, таҳаммулпазир, диндӯстдор ва боғайрату мусалмони воқеӣ бошанд. Уламоро зарур аст, ки манфиатҳои дину кишварро аз манфиатҳои шахсӣ ва гурӯҳӣ муқаддам баршуморанд. Бештар ба сират ва мактаби Худошиносии Абӯҳанифа (р) руҷӯъ бояд кард. Тоҷикистон дар рӯзҳои симпозиюм маҳфили хайр ва лутфу раҳмати илоҳӣ буд. Донишмандони зиёд аз кишварҳои дуру наздик меҳмони ин кошонои раҳмат гардиданд. Таҷлили бузургдошти 1310-солагии фақеҳи шаҳид тавонист, ки пайравони ин мазҳаб ва намояндагони кулли умматро сари як дастархон ҷамъ намояд. Албатта ин ибтидои кор аст ва аз ин бояд сипосгузорӣ ва шукргузорӣ намуд. Зеро заволи неъмат дар носипосӣ ва бешукрист. —

Шайхи мӯҳтарам! Лутфан маъзарат мехоҳем. Шунидем, ки як — ду моҳ қабл аз оғози симпозиюми мазкур гирифтори бемории шадид ва ногаҳонӣ шудед, ки муддате чанд рӯз дар шифохона бистарӣ будаед. Ҳолдонҳо бад-ин ақидаанд, ки ба Шумо ба таври маҷҳул ба ҳангоми таъомхӯрӣ ғизои заҳрогин додаанд ва бемории Шумо низ аз сабаби истифодаи ҳамин таъоми заҳрогин аст. Аз заҳр додани Шумо кӣ ва киҳо манфиатдор мебошанд? Ё овозаҳое шунида мешавад, ки шайх Амонуллоҳро аз вазифаи раҳбари Маркази исломӣ ва Шӯрои уламо сабукдӯш мекунанд ва бад-ин сабаб ба бемории сахт гирифтор шудааст…

— Писарам, аз тири қазо касе гурехта наметавонад. Сайёди азал ҳар вақте бихоҳад, риштаи умр ба миқрози марг бурида мешавад. Марг паёмовари васл аст ва оғози ибтидои зиндагӣ. Расулуллоҳ (с) хатамуннабийин ва раҳмт-ул-оламин буд, дар ғазваи Хайбар мухолифини дин тавассути аҷузаи ҷуҳуде дар таъом ба ӯ заҳр доданд. Бо илҳоми илоҳӣ ва бо башорати фариштаи раҳмат — Ҷабраил воқифи асрор гашт. Луқмаи таъомро фурӯ набурд. Ва саҳобае, ки бо ҳамроҳии Расулаллоҳ (с) буд, ба муҷарради фурӯ бурдани луқмаи таъом ҳалок гардид. Вақте ки Расули раҳмат (с) дар бистари марг буд, ба Оиша (рз) гуфт: «Асари заҳре, ки дар ғазваи Хайбар ба ман дода буданд, ҳамакнун рагҳои қалбамро пора мекунад». Ин беморӣ сир ва асрори ман аст, ки дар айни ҳол чизе нахоҳам гуфт. Худованд донои роз аст ва дарду шифо медиҳад. Ба қисмати дуввуми савол ба бандагони мусалон чунин ҷавоб мегӯям, ки аз гумони бад бипарҳезед. Нисбати бародари мусалмон бадгумонӣ ва тӯҳматро раво набинед. Бадсиришт ва кинатузро аз бадгумонӣ ва тӯҳмат чора нест. Бе изни Худованд вазифаи мазкурро кӣ соҳиб шуда метавонад? Беҳтарин файсалкунанда ва афзалтарин донандаи дил Худованд аст.

— Шайхи мӯҳтарам! Шифо ва саломатиро барои Шумо аз даргоҳи Худованди меҳрубон хоҳонем. Ҳамчун раҳбари Маркази исломӣ ва Шӯрои уламо барои хонандагони ҳафтаномаи «Пайкон» ва мусалмонони кишвар чӣ таманное доред?

— Аз Худованди маннон таманнои онро дорам ва пайваста дуо мекунам, ки сулҳу сафо фазои кишварро тарк накунад. Мусалмонон худшиносу худогоҳ бошанд. Истиқлолияти динии кишвар ва мазҳабии худро ба ҷонҳо харидорӣ кунанд. Наҷоти мусалмонони кишвар дар шинохти мазҳаби худ ва тобеъи авомири Қуръон ва суннатуннабӣ будан аст. Ҳар вақте ки мазҳаб ва таълимоти Абӯҳанифа (р)-ро тарк гуфтед, интизори сад бало ва фитна бошед! Ағёрҳои дину мазҳаб дар каминанд. Мисли лӯхтакҳои шӯъбадабозон худро бо либосу дастори исломӣ ороста, парчам ва колои ношоямро аз дӯкони ақидаи палидашон тақдим ва ҳадяи мардуми мутаддайин мекунанд. Аз макру фиреб ва тақдими ақида ва ҳадяи ағёрҳои дину мазҳаб бипарҳезед! Кишвари соҳибистиқлол — Тоҷикистони азиз ва Президенти он, ҷаноби Эмомалӣ Раҳмонро қадрдонӣ намоед! Кишвар ва ҷаноби Президент неъмати Парвардигоранд. Уламои дин азизони Худоянд ва азизонро зарур аст, ки аз нифоқ дур бошанд. Шикасти уламо шикасти уммат аст. Умматро набояд шикаст. Аз доми тазвири савдогарони динфурӯш огоҳ бошед! Алломаи аҳли тариқат ва булбули боғи маърифат — Мир Сайид Алии Ҳамадонӣ (р) чӣ ба маврид ва хуб фармудааст, ки мо низ ба ҳамин ақидаем: Ҳар кӣ моро ёд кард, эзид мар-ӯро ёр бод, Ҳар кӣ моро хор кард, аз умр бархӯрдор бод! Ҳар кӣ андар роҳи мо хоре фиканд аз душманӣ, Ҳар гуле, к-аз боғи васлаш бишкуфад, бехор бод! Дар ду олам нест моро бо касе гарди ғубор, Ҳар кӣ моро ранҷа дорад, роҳаташ бисёр бод!

Мусоҳиб Аҳлиддини САЛИМПУР, БМСТЖ

Наҷмиддинов дуруст гуфт, ё иштибоҳ кард?

Дар як нишасти матбуотӣ Сафаралӣ Наҷмиддинов, вазири молияи Ҷумҳурии Тоҷикистон чораи Ҳукумат барои пеш гирифтани масъалаи содирот дар барномаи зиддибӯҳрониро дастгирӣ кард ва ҳамчунин аз лиҳози содироти истеҳсоли маҳсулот онро хеле муассир арзёбӣ намуд. Ин дар ҳолест, ки ҳанӯз дар оғози бӯҳрони ҷаҳонии молиявӣ нархи маҳсулоти содиротии кишвар, дар мисоли пахта ва алюминий паст шуда буд ва бо назардошти чунин вазъият боз масъалаи содирот дар миён гузошта шуд. Оё воқеан дар радифи аввал гузоштани масъалаи содирот дар барномаи зиддибӯҳронӣ дуруст ва ба иқтисодиёти кишвар манфиатовар?
Барномаи зиддибӯҳронӣ ва истодагарии «ТАЛКО»
Замоне масъалаи содирот дар барномаи зиддибӯҳронӣ рӯи кор омад, ки роҳбарияти ширкати «ТАЛКО» аз сабаби паст шудани нархи алюминий дар бозори ҷаҳонӣ ҳудуди 700 доллар зарар, фаъолияти ширкати худро пеш мебурд. Зеро арзиши алюминий аз 2800 ба 1250 доллар паст шуд ва ба қавли Шералӣ Кабиров, ҷонишини директори ширкати «ТАЛКО», барои истеҳсоли алюминий 2000 доллар масраф мешуд.
Дар баробари ин, пас аз оғози бӯҳрон ва таҳияи барномаи зиддибӯҳронӣ дар Тоҷикистон дар муддати муайяне ҳаҷми содирот нисбат ба дигар давраҳои соли гузашта камтар шуд. Масалан, мувофиқи маълумоти Нуриддин Қаюмов, директори Пажӯҳишгоҳи иқтисодӣ, дар ҳамин ду моҳи сипаришуда гардиши савдои хориҷӣ 2 миллиарду 534 млн 18 ҳазорро ташкил кардааст, ки назар ба ҳамин давраи соли гузашта 28,6 фоиз камтар мебошад. Аз он ҷумла содирот 1 миллиарду 361,6 миллион ё ки иҷроишаш 67, 7 фоиз, яъне 32,3 фоиз кам шудааст. — Яке аз сабаби кам шудани содирот аз ҳисоби паст шудани нархи алюминий ва пахта дар бозори ҷаҳонӣ мебошад. Ғайр аз ин, содироти алюминий ва пахта низ ба хориҷ кам шудааст, ки омили дуввуми кам шудани савдои хориҷист,- мегӯяд ӯ.
Бино ба маълумоти Вазорати молияи Ҷумҳурии Тоҷикистон, дар муқоиса бо ҳамин давраи соли гузашта дар нимсолаи аввали соли ҷорӣ ҳаҷми содироти молу маҳсулот аз Тоҷикистон ба андозаи 48 дарсад ё худ 379 млн. доллар камтар шудааст. Дар ин ҳол чи гуна метавон барномаи зиддибӯҳрониро муассир арзёбӣ кард, ки дар баробари гирифтани 116 млн. доллар ва ба миён гузоштани масъалаи содирот боз ҳаҷми содирот кам шудааст?

Арзон содир мекунему гарон мехарем
Барои истеҳсоли молу маҳсулоти кишоварзӣ ва содир кардани он ба хориҷ аз кишвар С. Наҷмиддинов пешниҳод кардааст, ки корхонаҳои коркарди ин гуна маҳсулот таҷдид гардад ва бо дастгоҳҳои замонавӣ таҷҳизонида шавад. Аммо барои чӣ дар масъалаи истеҳсоли маҳсулот ва гардиши он дар дохили кишвар ва таъмини ниёзи мардум бо маҳсулоти кишоварзӣ чунин як пешниҳод карда нашуд? Магар мардуми Тоҷикистон пурра бо маҳсулоти кишоварзӣ таъминанд, ки ҳоҷат ба баровардани он пайдо шудааст? Ҳар сол аз кишвари Қазоқистон садҳо тонна гандуму орд ворид мешавад, аз Покистон картошка ва аз Чин биринҷу боз дигар маҳсулот. Мо лофи миллион тонна истеҳсоли ғалладонаро мезанему картошкаи истеҳсолкардаамон бар сари ҳар одам дар кишвар ҳудуди 90-килоӣ дар як сол мерасад. Вале боз чаро маҳсулотро аз хориҷ ворид мекунем?
Корхонаҳои коркарди пӯст аз кишвари ӯзбекистон ашёи хом ворид мекунанд, аммо пӯсти хоми Тоҷикистон ба Хитою Қирғизистон ва Туркияву дигар мамолик фурӯхта мешавад. Ин ҳеҷ мушкил нест, ки ба хориҷ бароварда мешавад. Аммо мушкил дар он аст, ки ашёи хом ҳама вақт бо нархи нисбатан арзон харида мешавад. Аз ин рӯ, чун дар дохил корхонаҳои коркарди пӯст дорем, барои чӣ ба хориҷиҳо бо нархи арзон молу маҳсулоти ватаниро фурӯшем? Дар акси ҳол, худи аҳолии кишвар боз ҳамон пӯстҳои 70-100 сомонӣ фурӯхтаашонро бо нархи 200-250 сомонӣ мехаранд. Яъне, пӯст аллакай ба сифати пойафзоли чармӣ ба бозори мо ворид мешавад ё ин ки дар мисоли костюмҳои чармӣ ва мардум онро бо нархҳои нисбатан гарон ва аз фурӯхтаи худ хеле тафовуткунанда мехаранд. На танҳо пӯст, балки дар Тоҷикистон бештари маҳсулот ба сифати ашёи хом ба хориҷ бароварда мешавад. Ин маънои онро дорад, ки мо арзон содир мекунем ва гарон мехарем.

Ислоҳоти саросемавори соҳаи кишоварзӣ
Дар ҳамин ҳол, коршиноси масоили иқтисодӣ Ҳоҷимуҳаммад Умаров барномаи зиддибӯҳрониро чандон муассир намедонад. ӯ чунин андеша дорад, ки бояд аввал масъалаи ба соҳаи табодули воридот майлдошта эътибори ҷиддӣ дода мешуд.- Масалан, як барномаи хуб пешниҳод мекарданд ва 500 млн доллар медод, 300 млн долларашро барои таҷдиди корхонаҳо дар соҳаи табодули воридот мегузарониданд, хуб мешуд. Зеро, чун корхона ба кор дарояд, маҳсулот ба бозор мебарояд, мардум кор мекунанд ва музд мегиранд, музди кор низ ба бозор меравад. Боз гардиш сар мешавад ва талабот ба тамоми ашё пайдо мешавад. Яъне, зиндашавии истеҳсолот рафтан мегирад. Ва хеле хато карданд, ки дар барномаи зиддибӯҳронӣ аввал масъалаи соҳаи ба содирот майлдоштаро монданд. Барнома иҷро нашуд. Чунки мо ҳоло дар бозори ҷаҳонӣ, ба хусус Аврупо тоби рақобат карданро надорем. Ҳоло мо бояд кӯшиш намоем, то ҳар чизеро, ки аз хориҷ ворид мешаваду дар дохил истеҳсоли он имкон дорад, камтар қабул кунем,- мегӯяд ӯ.

33 ҳазор хоҷагӣ ва 538 миллион қарз
Ваҳҳоб Воҳидов, иқтисодшиноси дигар мегӯяд, ки имрӯз, вақте соҳиби давлати соҳибистиқлол, демократӣ, ҳуқуқбунёд ва дунявӣ шудем, бояд пеш аз ҳама дар бораи он фикр кард, ки чи тавр аҳолии 7,4-миллионнафараи худро бо маҳсулоти босифати ватанӣ, аз он ҷумла, ғалладона ва гандум (маҳсулоти ордӣ), сабзавот, меваҷот, маҳсулоти чорводорӣ (гӯшту пӯст) таъмин карда тавонем. Барои иҷрои ин вазифаи бисёр ҳам масъулиятнок соҳаи кишоварзӣ якчанд ислоҳоти саросемаворро аз сар гузаронид. Якум, дар давраи Шӯравӣ 800-850 колхозу совхоз ва хоҷагиҳои давлатӣ буданд, ки онҳо истеҳсоли маҳсулоти кишоварзиро барои пурра таъмин кардани аҳолӣ сафарбар мекарданд. Аз он ҷумла, соҳаи пахтакорӣ яке аз соҳаи пешқадамтарин ва сердаромадтарин буд. Барои он ки давлат ба ин кор машғул буд. Давлат соҳаи кишоварзиро пурра таъмин мекард ва давлат маҳсулоти кишоварзиро бо ихтиёри худ ба минтақаҳои гуногун, пеш аз ҳама ба давлати Русия ва дигар ҷумҳуриҳои ҳамонвақтаи бародарӣ мефиристод ва аз ҳисоби марказ мо маҳсулотҳои лозимаро мегирифтем. Вай гуфт: «Ҳоло ба ҷойи 800-850 хоҷагии калону хурди давлатӣ 33 ҳазор хоҷагӣ пайдо шудааст. Аммо ҳоло пахтакорони Тоҷикистон аз ташкилотҳои гуногун, пеш аз ҳама фючеристҳо 538 млн. доллар қарздоранд. Ин хел ҳодисаро дар ҷаҳон дар мисоли Тоҷикистон бори аввал мебинам. Чунки аз ҳисоби пахта мо дар даврони Шӯравӣ садҳо миллион рубл даромад ба даст меовардем. Даромаднокии онҳо то 35-40 фоиз мерасид. Имрӯз қариб, ки тамоми соҳаҳои пахтакорӣ зарароваранд. Барои он ки ҳосили он хеле кам аст. Соли 2008 аз ҳар як гектар 15,6-сентнерӣ ё, ки 353 ҳазор тонна пахта истеҳсол кардему халос. Аммо мувофиқи қарори қабулкардаи Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, то соли 2015 бояд 600-650 ҳазор тонна ва аз ин ҳам зиёдтар пахта истеҳсол кунем».
Ба андешаи ӯ зиёд шудани теъдоди корхона ва фабрикаҳои ресмонресӣ, ки имрӯз шумораи онҳо ба 19 адад расидааст ва оянда боз ҳам зиёдтар мешавад, ба суди кишвари Тоҷикистон хоҳад буд.
Дар ҳамин ҳол, мо содир мекунем, то аҳолии кишвар аз Хитою Русия ва Қазоқистону Покистон дубора ворид кунанд? Содир кардани маҳсулот ҳеҷ ҷойи нигаронӣ надорад, аммо вақте мардуми кишварамон ба чунин маҳсулот ниёз доранд, чаро онро ба берун барорем ва мардум дубора бо нархи гаронтар аз хориҷ харидорӣ намоянд? Донаи пучро ҳарчанд зоҳираш зебост, аммо ба зоғи чашмгурӯсна низ лозим нест.

Исфандиёр ХАЛИЛОВ, БМСТЖ

“Бахтномаи халқ” ё носуфтагиҳо дар Конститутсия

Ҳанӯз 15 сол қабл, аниқтараш 6-уми ноябри соли 1994 халқи Тоҷикистон ҳамчун ҷузъи ҷомеаи ҷаҳонӣ бо дарки амиқи таъмини соҳибихтиёрии давлати худ, муқаддас шумурдани ҳуқуқу озодиҳои шахс, эътироф кардани баробарҳуқуқӣ ва дӯстии тамоми миллату халқиятҳо, бо тасмими бунёди ҷомеаи адолатпарвар ба тариқи раъйпурсии умумхалқӣ Конститутсияи (Сарқонуни) Ҷумҳурии Тоҷикистонро қабул намуда буд. Баъдан бо назардошти равандҳои нави тараққиёти ҷомеа, бо мақсади аниқтару саҳеҳтар муайян сохтани роҳҳои инкишофи таърихӣ ба Конститутсияи Тоҷикистон бо ҳамин тартиб ду маротиба — 26-уми сентябри соли 1999 ва 22-юми июни соли 2003 тағйиру иловаҳо ворид карда шуд. Дар бобати он, ки Конститутсияи Тоҷикистон инсон, ҳуқуқ ва озодиҳои онро арзиши олӣ дониста, ҳифзи онҳоро кафолат додааст, асноди ҳуқуқии байналхалқиро ҷузъи таркибии низоми ҳуқуқӣ эътироф кардааст ва хеле зиёд ҷанбаъҳои мусбатро доро мебошад, ҳеҷ ҷойи баҳс нест. Вале мо мехоҳем таваҷҷӯҳи хонандаро ба дигар паҳлӯҳои Конститутсия ҷалб намоем.

Тазаккур мебояд, ки Конститутсияи Тоҷикистон дорои мазмуни баланд бошад ҳам, аз нигоҳи забони қонун ва техникаи қонунсозӣ баъзе нуқсҳо дорад. Шояд ин нуқсҳо дар назар бархе ночизу андак намояд ва эрод гиранд, ки зикри онҳо қобили қабул нест. Аммо ин ҷониб чунин меҳисобад, ки Конститутсия — қонуни асосии кишвар ва санади тақдирсози миллату давлат набояд ҳатто як нуқси ҷузъӣ дошта бошад.
Шояд бисёриҳо бар он ақида бошанд, ки ин гуна нуқсҳоро иброз доштан алъон зарурате надорад ва бояд дар давраҳои ворид кардани тағйиру иловаҳо ба Конститутсия пешниҳод мешуданд. Бале, банда низ аз як ҷиҳат ҷонибдор аст, вале арз доштаниаям, ки он вақт чун дигарон, ки то ҳол дарнаёфтаанд, балади он чизе набудам, ки ошкор сохтаам. Ба қавли Мавлоно Румӣ “хом будам, пухта шудам…” ва шояд маҳз ҳуқуқу озодиҳое, ки ҳамин Конститутсия эҳдо кардааст, дар ташаккули маърифати каминаи камтарин таъсире гузоштааст ва мехоҳам ба ҳайси ҳуқуқшинос дар бартарафсозии камбудиҳои ин санади муҳим, ки ба истилоҳ “бахтномаи халқ” мегӯянд, андаке саҳм дошта бошам. Ва чаро маҳз ҳозир баён карданиам? Барои он ки мехоҳам ин ҳуруф нахуст аз мафкураву вуҷуди банда буруз кунад.
Сараввал дар боби номи ин сарчашмаи ҳуқуқ, ки “Конститутсияи (Сарқонуни) Ҷумҳурии Тоҷикистон” мебошад. Дар қавсайн калимаҳо асосан ҳамон вақт зикр мешаванд, ки агар дар шарҳ ва ё тарҷумаи калимаи дахлдор омада бошанд ва онҳо ғолибан дар матнҳо ифода меёбанд. Дар номи ҳуҷҷатҳо, алалхусус Конститутсия барин санади умда ин навъи баён шоиста нест. Ин аллакай дуномист. Дар вақташ мо дар ин маврид ба иштибоҳ роҳ додем. Ба хотири наранҷидани яке аз аъзои комиссияи таҳияи Конститутсия, ки забоншиноси шаҳир аст, вожаи эҷодкардаи ӯро корбаст намудем. Усулан, банда вожаи “Сарқонун”-ро инкор карданӣ нестам ва он моҳиятан дуруст аст, яъне оғози қонунҳо, саршавӣ ва манбаъи онҳо. Вале вожаи “Конститутсия”-ро тарҷеҳ медиҳам, зеро аксари кишварҳои дунё ин калимаи лотинии ба забонҳо нишаставу ба мафкура ҷойшударо пазируфтаанд ва дар раванди ҷаҳонишавӣ корбурди он айбе надорад.
Дигар ин ки, дуномӣ ҳангоми талаффуз суфтагии баён, равонию назокати каломро халалдор месозад. Биёед, талаффуз кунем ва маънӣ бардорем: “мутобиқи моддаи 69 Конститутсияи (Сарқонуни) Ҷумҳурии Тоҷикистон…” Аҳамият додед, чӣ сон носуфта аст?
Дар моддаи 1-и Конститутсия бояд шаклу моҳият ва хусусиятҳои давлат таҷассум гардад. Бешак, дар Конститутсияи Тоҷикистон ҳамин тавр аст, вале дорои шакли идораи ҷумҳурӣ будани Тоҷикистон ифода наёфтааст. Танҳо дар моддаи 100 ишора меравад, ки шакли идораи ҷумҳурӣ тағйирнопазир аст. Аз ин хотир, лозим медонам, ки моддаи 1-и Конститутсия дар таҳрири зайл баён гардад:
“Моддаи 1. Ҷумҳурии Тоҷикистон давлати соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқбунёд, иҷтимоӣ, дунявӣ, ягона ва дорои шакли идораи ҷумҳурӣ мебошад.
Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Тоҷикистон ҳаммаъноянд.”
Дар 18 ҷойи матни Конститутсияи Тоҷикистон бар ивази вожаҳои “Тоҷикистон” ва “Ҷумҳурии Тоҷикистон” калимаи “ҷумҳурӣ” истифода шудааст. Ҳол он ки, мо дар моддаи 1-и Конститутсия Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Тоҷикистонро ҳаммаъно донистаем ва вожаи “ҷумҳурӣ” ба он шомил нест. Аз ин рӯ, дар матни қонун, билхоса Конститутсия кор фармудани ибораҳои “қонунҳои ҷумҳурӣ”,”шаҳрванди ҷумҳурӣ” қобили қабул нест. Ин гуна баён хоси қонун набуда, боястӣ ибораҳои “қонунҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон”, “шаҳрванди Тоҷикистон” корбаст мешуданд. Мо ба фаҳми он нарафтаем, ки бидуни муқаррароти таъкидӣ дар ҳеҷ сурат калимаи “ҷумҳурӣ” ивазкунандаи номи Тоҷикистон ва ё Ҷумҳурии Тоҷикистон буда наметавонад. Охир, “ҷумҳурӣ” ин шакли идоракуни давлат асту халос.
Дар сархати чоруми моддаи 6-и Конститутсияи Тоҷикистон омадааст: “Ҳеҷ як иттиҳодияи ҷамъиятӣ, ҳизбҳои сиёсӣ, гурӯҳи одамон ва ё фарде ҳақ надорад, ки ҳокимияти давлатиро ғасб намояд.” Дар ин ҷо бояд на ибораи “ҳизбҳои сиёсӣ”, балки дар шакли танҳо “ҳизби сиёсӣ” мавриди истифода қарор мегирифт. Зеро “ҳеҷ як” ҷонишини номуайяни танҳост ва исм низ бояд дар шакли танҳо меомад ва фақат дар он сурат услуби баён ихлол намеёфт. Ин ҷиҳат ҳатто дар матни русӣ дуруст навишта шуда, вале дар матни тоҷикӣ то ҳол ислоҳи худро наёфтааст.
Дар моддаи 49-и Конститутсияи Тоҷикистон дар ҷойи калимаҳои “шаҳру ноҳияҳои тобеи ҷумҳурӣ” калимаҳои “шаҳру ноҳияҳои тобеи марказ” навишта мешуданд, мувофиқтар мебуд.
Дар сархати сеюми моддаи 61-и Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон муқаррароте вуҷуд дорад, ки бешак аз мантиқ орист: “Тафсири Конститутсияро Маҷлиси Олӣ тибқи тартиби мазкур баррасӣ намуда, дар шакли қонуни конститутсионӣ қабул менамояд.” Ин гуна муқаррарот эҳтимол дар Конститутсияи ягон кишвар вуҷуд надошта бошад ва шояд бошад, вале ба назари банда, тафсири Конститутсияи Тоҷикистон набояд қабул карда шавад. Мо оё андеша намекунем, ки тамоми қонунҳои кишварамон аз Конститутсия маншаъ мегиранд ва агар соддатар карда баён намоем, худи ҳамаи он қонунҳои қабулшаванда моҳиятан тафсири Конститутсияро ташкил медиҳанд. Гузашта аз ин, тафсири қонун ин маънидодкунии он аст, ки бо истидлол ба мисолҳои воқеӣ шарҳу эзоҳ дода мешавад. Мисолҳои воқеӣ бошанд, масъалаву мушкилаҳое ҳастанд, ки дар ҷаҳорчӯбаи муқаррароти қонун ҳаллу фасли худро ёфтаанд ва онҳоро дар шакли қонуни конститутсионӣ ба меъёри ҳуқуқӣ даровардан оё аз рӯи мантиқ аст?
Муқаррароти моддаи 82-и Конститутсияи Тоҷикистон дар бобати он ки “Маҷлиси вакилони халқи Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон ҳуқуқи ташаббуси қонунгузорӣ дорад” такрори моддаи 58-и Конститутсия мебошад, ки ба ин гуна ғалат набояд роҳ дода мешуд. Агар ба хотири теъдоди моддаҳоро ба 100 расонидан бошад, дигар нуктаҳои муҳим мавҷуд буданд, ки зикрашон ягон халал намерасонад.
Умуман, ҳамин гуна камбудиҳо дар Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷой доранду агарчи дар чашми аксар ноаён бошанд ҳам, вале чун жарфтар назар афканем, ҳусни онро мекоҳонанд. Бошад, ки ин гуна навоқиси Конститутсия дар раъйпурсии умумихалқии навбатӣ, дар кадом вақте сурат нагирад, ислоҳ карда шаванд.
Итминон дорам, ки андешаҳои ин фақир мӯҷиби озурдахотирии касе намегардад. Зеро мо сухани ҳақро гуфтем ва аз ростиву росткорӣ набояд гиламанд шуд.
Ба андешаи мо, сабаби ба чунин камбудиҳо роҳ додан он аст, ки ҳуқуқшиносони мо ба дараҷаи даркорӣ забони тоҷикиро намедонанду ба тоҷикӣ суфтаву равон ва бехато эҷод кардан барояшон гарон аст. Дар аксар ҳолатҳо қонунҳоро тарҷумонҳо аз русӣ тарҷума мекунанд, ки онҳо истилоҳҳои ҳуқуқиро дуруст ва бомаврид истифода бурда наметавонанд, ки дар натиҷа чунин навоқис рӯ ба ба вуҷуд меоянд. Дар зеҳни мардуми мо бошад, ақидае амиқ реша давондааст, ки гӯё забонро омӯхтан вазифаи танҳо филологҳо бошад ва агар шахсе аз дигар соҳа забонро хуб донад, ҳатман таъкид мекунанд, ки “ту бояд филолог мешудӣ”. Ин гувоҳи тангназарии мост. Охир, агар намояндаи кадом соҳае набошӣ, то забонро саҳеҳу фасеҳ надонӣ, фикру андешаҳоятро бо фарогирии нозукиҳои тахассусӣ оё иброз дошта метавонӣ? Албатта, не. Аз ин лиҳоз, забонро бояд ҳар кас новобаста ба иктисобу ихтисосаш дар сатҳи зарурӣ балад бошад.

У. ОСТОНЗОДА, ҳуқуқшинос